2.1 CP/M  2.2 MS-DOS i Windows  2.3.2 Windows 95  2.3.3 Windows NT  2.4 OS/2  2.5 MacOS - Apple  2.7 Unix

2. Komputer na codzień: systemy operacyjne.

Co to jest system operacyjny ?

Maszyn wirtualna
Rodzaje systemów operacyjnych,

Systemy otwarte (open systems) i otwarta architektura sprzętowa - monopol IBM i jej standardów.
Ładowanie systemu, system w ROMie, kilka systemów na tym samym komputerze.
OS (Operation System), DOS (Disc Operation System)
Maszyna wirtualna
Serwer.

Architektury systemów operacyjnych

monolityczna -  najprostsza, jedno jądro systemu, tylko w komputerach jednozadaniowych
warstwowa - hierarchia poleceń systemowych
klient/serwer - aplikacje (programy użytkowe) postrzegane są przez system operacyjny jako klienci dostarczających im swoich usług serwerów. Klienci komunikują się z serwerami poprzez jądro systemu, każdy serwer pracuje w własnej, wydzielonej i chronionej przestrzeni adresowej pamięci operacyjnej, dobrze odizolowany od innych procesów.

Trzy wersje klient/serwer:
a) wszystkie aplikacje wykonywane są przez serwer a wyniki wyświetlane na ekranie klienta;
b) serwer dostarcza danych dla aplikacji uruchamianych na komputerze klienta;
c) wszystkie komputery współpracują ze sobą jak równy z równym (peer-to-peer), korzystając wzajemnie ze swoich zasobów.

Dyskietka systemowa, dysk systemowy - zawiera informacje wystarczające do inicjacji systemu.
Booting, bootable disk - rozruch, ściaganie lub ładowanie systemu.

Informacje o wielu systemach operacyjnych
Pismo OS User

2. 1 CP/M

Control Program for Microprocessors, 8-bitowe systemy, 1972

BIOS ( Basic Input Output System )
CP/M 2.20 lub CP/M Plus, Digital Research

2.2 MS-DOS i Windows

Historia: Digital Research z 16-bitową wersją CP/M 86, Microsoft i QDOS 0.10, 1981 rok

2.2.1 Struktura i wersje MS-DOSu

Główne idee:
hierarchiczna struktura danych, katalogów i podkatalogów,
zarządzanie dyskami stałymi
przetwarzanie potokowe.

BIOS w ROM, rodzaje BIOS-ów: IBM, AMI, Phoenix, Award,
Wymiana oprogramowania - Flash BIOS.

Od MS-DOS 1.0 do PC-DOS 7
MS-DOS 5.0: task switching, Latin II, edycja poleceń DOSKEYS, EDIT
MS-DOS 6.0: narzędzia Doublespace, Smartdrive, Interlink, program antywirusowy

Interpreter poleceń COMMAND.COM
MSDOS.SYS lub MDOS.COM - obsługa plików, drukarki, klawiatury...
IO.SYS lub IBMBIO.COM, moduł wymienny,  współpracujący z BIOS, elementarne operacje I/O

Polecenia wewnętrzne i zewnętrzne
DISKCOPY.COM kopiujący całe dyskietki
FORMAT.COM  formatowanie dyskietek i dysków twardych
PRINT.COM  umożliwiający drukowanie plików ASCII
Doublespace, Smartdrive

Dyskietka, dysk systemowy, ładowanie, ściąganie systemu - rozruch systemu, booting
DR-DOS, PC-DOS, REXX

2.2.2 Wady MS-DOSu

Jeden użytkownik, jedno zadanie.
Złe zarządzanie pamięcią RAM, 640 KB, segmenty 64 KB, pamięć extended i expanded;
Bill Gates: “640 KB powinno wystarczyć każdemu“!
Złe zarządzanie pamięcią dyskową, partycje 32 MB, później ograniczenia do 512 MB

2.2.3 Rozszerzenia i przyszłość MS-DOSu

4DOS, nowy interpreter poleceń zastępuje interpreter COMMAND.COM
Znaczenie historyczne: Desqview X, Desqview firmy Quarterdeck
Systemy DOS-opodobne:  Concurrent DOS, T/L Executive, AMX

DOS musi umrzeć! ( DOS must die!) i to w ponad 100 milionach kopii ...

2.3 Windowsy

Historia: Windows 2 (1987),
Windows/386,
MS-Windows 3.0 (1990) oraz znacznie ulepszona wersja 3.1 (1992 rok);

Windows NT 3.1 (1993),
Windows NT 3.5 (1994),
Windows NT 4 (1996),
Windows 95
Windows 98
Wersje polskie: Windows 3.1 EE, i Windows 3.1 PL; 95/PL, 98/PL i NT4 Workstation PL

Dlaczego Windows stały się tak popularne?
Standaryzacja poleceń; środowisko graficzne, wspólne fonty
DDE Dynamical Data Exchange, dynamiczna wymiana danych
OLE Object Linking and Embedding łączenie i zagnieżdżanie obiektów

Informacje ogólne o Windows: Microsoft w Polsce (chyba niecałkiem?) | Polska Strona Windowsowa
The Microsoft Windows Site | WinPlanet | Windows Sources Magazine online | Windows Magazine Internet |

2.3.1 Środowisko MS-Windows

Praca wielozadaniowa (multitasking) - kilka rzeczy wykonuje się jednocześnie wykorzystując procesor.
Tryb rozszerzony (enhanced mode) procesorów i386 pozwalał na wykonywanie aplikacji 32-bitowych.
Pamięć wirtualna - RAM na dysku, swap file, swapowanie, czyli spisywanie danych na dysk i do RAMu.

DDE (Dynamical Data Exchange) - dynamiczna wymiana danych pomiędzy aplikacjami, automatyczna aktualizacja.
OLE (Object Linking and Embedding) - zagnieżdżanie obiektów w sobie.

Wersje: Windows for Workgroups, Windows 3.1/EE, Windows 3.1/PL;

Fonty
Kodowanie: Windows 1250, Latin 2, CP 852;
Typ: Fonty TrueType CE, obecnie bez rozszerzenia w Unicode.

Windows Sound System - krok w stronę multimedia, w końcu komputery PC z dobrym dźwiękiem.

Wady: szybkość działania, konieczna duża moc obliczeniowa procesora, pamięć RAM 4 MB, duże dyski, wolny druk

2.3.2 Windows 95

Chicago, Windows 4.0 a w końcu Windows 95.
Większość kodu 32-bitowa, ale część 16-bitowa.

Całkiem zmieniony interfejs użytkownika,
Nowy podsystem obsługi plików - długie nazwy, skróty.
Eksplorator - nie całkiem udany, bez możliwości podglądu.
Doublespace - dobrze działająca kompresja/dekompresja plików;
Standard plug-and-play dołączania nowych urządzeń.
Wielowątkowość z wstępnym wywłaszczeniem - wątki pozwalają nawet pojedynczemu zadaniu działać równolegle.
Możliwości pracy w sieci i pracy grupowej, współpraca z Novellem i Unixem, obsługa modemów, faksów i ISDN.
Multimedia - dobre możliwości dźwiękowe, MIDI, obsługa CD-ROM , PhotoCD
Identyfikatory dla różnych użytkowników ale całkowity brak ochrony ich plików.
Zgodność z Windows 3.1 i MS-DOS.
Niestabilności systemu, szczególnie z aplikacjami sieciowymi.
Wymagania sprzętowe - przynajmniej 8 MB RAM, w praktyce 16 MB

4 wersje, brak uaktualnień, nowsze sprzedawane tylko z nowymi komputerami.
Ostatnia wersja, Windows 95 OSR2.1 ma nowy system adresowania dysków FAT32, partycje do 8GB.

Pliki i katalogi Windows 95
COMMAND - zawiera pliki DOS 7
CURSORS - pliki kursorów, drobne pliki graficzne
FONTS - zainstlaowane czcionki
HELP - pliki pomocy
INF - informacje o zainstalowanych urządzeniach
MENU START - skróty do plików i programów z menu "Start"
PIF - pliki konfiguracyjne dla programów DOS (jak w Windows 3.1)
PULPIT - skróty do programów i plików umieszczonych na pulpicie
RECENT - skróty do ostatnio otwieranych dokumentów
SENDTO - skróty, foldery, aplikacje z menu "Wyślij do"
SPOOL - kopie plików do wydruku, wysłania faksów itp.
SYSTEM - sterowniki DRV, VXD, biblioteki Active X (OCX i AX), biblioteki dynamiczne (DLL)

Wady: rejestrowanie programów i wpisywanie plików programów do katalogu systemowego - po pewnym czasie trzeba instalować system na nowo!

Windows 98

Prostsza instalacja, automatyczne wykrywnie urządzeń - plug & play.
Automatyczna uktualizacja programów i samego Windows 98!

Integracja WWW z aktywnym pulpitem - technologia Active X pozwala na przyklejanie kontrolek, interakcyjnych fragmentów stron WWW do pulpitu, strony WWW mogą pełnić rolę tapet.
Internet Explorer 4, kanały Internetowe dostarczające informacji na bieżąco, obsługa Dynamicznego protokołu HTML.
Ulepszone multimedia, zwłaszcza w zakresie wideo i konferencji internetowych (kompresja), własny serwer WWW, wspomaganie kart TV, Shockwave, Real Audio.

Rozszerzenie obsługi urządzeń zewnętrznych - wsparcie dla USB, FireWire, FIR (Fast InfraRed), DVD, protokółów komunikacyjnych MPPP.
Większa stabilność pracy - ale nadal źle działające programy DOS mogą zawiesić system.
Odporność na uszkodzenia rejestru, możliwość pomijania niektórych sterowników przy ładowaniu systemu i wykrywania konfliktów urządzeń.
Konwerter dysku do FAT32 - nowy system obsługi dysków, mniejsze klastry (dostępny już w Windows 95 OSR 2.1)

Drobiazgi: obsługa do 9 monitorów, przydatna przy edycji CAD, zmiana trybu graficznego bez restartu, lepsze zarządzanie systemem, diagnostyka i automatyzacja wielu czynności, język skryptowy, zarządzanie poborem energii, nieco szybsze uruchamianie programów.

Zalecane 32 MB RAM i 150 MB na dysku dla instalacji, ale pracuje już z 486/66 MHz.

Informacje ogólne o Windows: Microsoft's Windows 95 site | Windows95.com |
CNET's 20 Questions About Windows 95,

Narzędzia do zarządzania plikami: PowerDesk | Windows Commander |
Dashboard 95 | EasyDesktop | Lightning PowerControls 95 | Norton Navigator |

Windows 98 (Microsoft) | WindowsCentral's Windows 98 Site | Windows Magazine's Windows 98 | Windows On-line PL, świetne strony |

Pureperformance.com, usprawnienia i stabilność systemów Windows
WinBoost, usprawnij Windows
RegClean, program Jouni Vuorio do czyszczenia rejestru Windows

Customize.org, czyli zmień sobie wygląd systemu: podkłady, skóry, tematy, zegary ...

2.3.3 Windows NT i 2000

Samodzielny system operacyjny, a nie nakładka na DOS.
w pełni 32-bitowy NT = Nowa Technologia; od lipca 1993 r.

Wygląda jak Windows 95.
Traktuje DOS, Windows 3.1, OS/2, Unix jako zadania, większość programów z Win95 działa bez kłopotu.

Liniowa, 32-bitowa przestrzeń adresowa, 4GB RAM/program;
Ulepszony system obsługi plików NFAT32, dyski 17 GB;
Skalowalność; systemy wieloprocesorowe, symetryczne przetwarzanie współbieżne;

Ochrona dostępu do kont i plików, system haseł
Mechanizmy sieciowe;
Orientacja obiektowa - tylko częściowo;
Częściowa zgodność z MS-DOS, Windows 3.1/95, OS/2, Unixem;
NT Server;
Wymagania sprzętowe  12 MB RAM, 100 MB dysk
Procesory Intela i80386 i 80486; MIPS z serii R4000; Alpha firmy DEC; na stacjach RS/6000 firmy IBM
Unicode - 65536 znaków w reprezentacji dwubajtowej

Wersje NT Workstation i NT Server
Polska wersja NT 4.0 Workstation (1996), interfejs z Win 95

Wady: brak plug&play, trudności ze sterownikami do kart graficznych, sieciowych, dysków, brak w wersji Workstation serwera telnetu, wysoka cena.

Windows NT lub to co z niego wyrośnie będzie jedynym systemem MS w przyszłości!

Windows 2000, pozwala na łatwe przejście z Win 95/98;
wersja Professional dla prywatnych użytkowników jest niezła, łączy zalety Win'98 i NT.
Windows 2000: server ma być skalowalny, oparty na Active Directory, system bezpieczeństwa Kerberos, rozproszony system plików, łatwa administracja (Zero Administration Windows, ZAW),  plug & play, hierarchiczne pamięci masowe, Very Large Memory - 64-bitowy dostęp do pamięci.

Win2K Pl | Windows NT, informacje z OS User
NDS, Novell Directory Services dla NT

2.3.3a Windows XP

Strona nieoficjalna Win XP
optymalizacja Win XP

2.3.4 Inne wersje Windows

Windows CE, czyli Windows w subnotebookach, notesach, sprzęcie audio-wideo, wszędzie.
PenWindows, dla "piórkowców", bez klawiatury
MobiWin - korzystają z niego urządzenia przenośne 

2.4 OS/2

IBM, rozwijany od 1987 roku, ponad 10 mln użytkowników, sprzedawany z komputerami IBM, Vobis.
Ambitne plany: od PC do wieloprocesorowych systemów SMP.
Technika: 32-bitowy, wielozadaniowy i wielowątkowy;
Dobra zgodność z MS-DOS i Windows 3.1, specjalna wersja dla użytkowników systemów MS: OS/2 for Windows;
Zorientowany obiektowo, bardziej niż Windows 95/98, wszystko jest obiektem, łącznie z urządzeniami systemowymi.
W pełni modyfikowalny interfejs użytkownika, foldery, cienie zamiast skrótów - automatycznie się aktualizują.

Stabilność systemu - różnie w różnych wersjach.
IBM Works bonus pack - pakiet IBM Works, w skład których wchodzi: edytor, arkusz kalkulacyjny, baza danych, program do grafiki prezentacyjnej, organizator informacji osobistych, przeglądarki do plików graficznych i plików wideo, oprogramowanie komunikacyjne do wysyłania i odbierania faksów, łączenia się przez modem z innymi komputerami i dostępu do Internetu.

OS/2 Warp Connect, duże możliwości pracy w sieciach komputerowych.
OS/2 v. 4 (Merlin) Client i Server: skalowalny do 64 procesorów, integracja z Internetem (serwery telentu, FTP, WWW), sterowanie głosem, sporo aplikacji, współpracuje z programami Lotusa do pracy grupowej (Notes, Domino).

Był w swoim czasie znacznie lepszy niż Windows, niestety mniej popularny.
Wymagania sprzętowe dla OS/2 v. 4 są skromne:  PC-486 + 16 MB RAM.
Uciążliwa instalacja, niezgodność ze standardami, np. brak czcionek TT, sterowniki trudno dostępne.

OS/2 v. 4 (Merlin), sterowanie głosem

2.5 Słówko do maku czyli o jabłuszku.

Witryna Apple w Polsce

Legenda komputerów MacIntosh, Jobs i  Woźniak zakładają firmę w garażu

Windows 95 = Macintosh 85;

Zasłużony sukces rynkowy w USA, MacIntosh w wielu szkołach, również w Polsce.

MacOS, System 7 (1991)
MacOS 8.5, integracja z Internetem, szybkie szukanie informacji lokalne i w WWW, dobry język skyptowy, optymalizacja dla procesorów PowerPC ale nie działa na procesorach Intela.
Technicznie nie dorównuje Windows 98/NT ? Zwolennicy Maców wolą przy nich zostać.

Programy z MacOS pod Windows i odwrotnie - zdecydowanie więcej programów pod Windows.
Współpraca z PC/Windows

Kłopoty Apple - udział systematycznie spada, nawet w USA poniżej 5%, pomimo udanych koputerów i-Mac (1998)
Microsoft utrzymuje Aple jako poletko doświadczalne?

2.6 NOS, czyli sieciowe systemy operacyjne

Systemy NOS nie mają własnych aplikacji oprócz programów służących do zarządzania siecią.
Współpracują z komputerami-klientami korzystającymi z różnych systemów operacyjnych (DOS, Windows 3.1/95/98/NT, MacOS, OS/2 i innych), zapewniając ich integrację w ramach sieci LAN.

NetWare firmy Novell Inc
NetWare 3.11, do 250 użytkowników korzystających z jednego serwera
NetWare 4.0, duży system operacyjny, 60 MB na dysku
NetWare Expert - analiza stanu sieci
Peer to peer - grupa komputerów dzielących zasoby

NANT - Integracja NetWare i Windows NT
NDS dla NT

Mozliwości, usługi sieciowe, NetWare Directory Services (NDS) - obecnie również w Windows NT
RSA encryption technology i bezpieczeństwo sieci;
Rozbudowana infrastruktura, szkolenia, certyfikaty, ponad 300 firm w Polsce reprezentuje Novell Inc.

Czy NOS-y a zwłaszcza NetWare nadal będą się rozwijać? NOS-y powstały gdy popularnym systemom na PC brakowało możliwości pracy w sieci. Udział NOS na rynku systematycznie spada.

Inne: OS/2 LAN Server, Vines, Lantastic NOS (wersja polska), DEC - Pathworks.

Analiza sieci: programy dla administratorów, np. NetWare Expert, LANalyzer for Windows i LANDesk.

Inne: OS/2 LAN Server, Vines, Lantastic NOS (wersja polska), Pathworks.

2.7 Unix

Rozwijany od 1970 roku, laboratoria Bella firmy AT&T.

Standard z 1974: Unix System V (1986), model BSD (Berkeley Software Distribution), niekomercyjna wersja BSD (Berkeley Software Distribution), SVR4, czyli System V Release 4

Pisany w języku wysokiego rzędu (w C)
Kilka interpreterów poleceń (shells) - C-shell, Bourne-shell, Korn-shell, t-shell, wygląda nieco różnie dla użytkownika, różne skrypty.

Główne cechy:
Hierarchiczny system i ścieżki dostępu do plików.
Ochrona dostępu do katalogów i plików.
Wieloprogramowość i wielodostęp.
Łatwe dostosowanie interpretera poleceń do użytkownika.
Praca w sieci.

Próby standaryzacji:  Open Software Foundation  oraz COSE (Common Open Software Environment)
Open Software Foundation, inicjatywa wielu firm komputerowych i ich OSF/1 Unix
The Open Group oraz Xopen - praca nad standardami Unixa

260 wersji Unixa!

SCO Unix Open Server 5, opracowany przez kalifornijską firmę Santa Cruz Operation;
AIX(Advanced Interactive eXecutive) na stacje robocze RISC serii 6000 firmy IBM
A/UX (Apple Unix), dla MacIntoshy
HP-UX na komputery Hewletta-Packarda (początkowo znana jako AP-UX) oraz unixopodobny system MPE/iX
Irix na komputery Silicon Graphics
Sinix, Siemens-Nixdorf - witryna w Polsce
SunOS i Solaris, na komputery Sun
Ultrix, Digital Unix i Unixo-podobny system OSF na komputery firmy DEC
Inne: Coherent - najtańszy komercyjny Unix,  IBM-PC Xenix - najstarszy na PC

Zalety: większe możliwości wielozadaniowej i wielodostępnej pracy niż inne systemy;
Lepsze skalowanie, przetwarzanie rozproszone, stabilna praca
System kolejkowania na rozproszonego Condor - możliwość pracy na klastrach stacji roboczych.

Wady:
za dużo wersji,
orientacja tekstowa, każde polecenie ma wiele parametrów
niewielka pomoc - tylko strony man podręcznika napisanego w bardzo techniczny sposób
skomplikowany (typowo 5-10 tysięcy stron dokumentacji)
nie dla amatorów - wymaga menedżera systemu.
brak standardu graficznego interfejsu, pomimo powstania OpenWindows na CDE (Common Desktop Interface),
stosunkowo uboga oferta oprogramowania aplikacyjnego, np. okropne edytory, vi i emacs (chociaż nowy xemacs jest b. dobry ale trudny w instalacji),
drogie programy i drogie systemy - chociaż są wyjątki.

Informacja Yahoo o wielu wersjach systemu Unix

A Guide through the UNIX World

Pismo UnixWorld

2.7.1 SCO Unix

Witryna SCO Unix.

Zgodny z standardem Unixa SVR4, czyli System V Release 4;
W kwietniu 1996 roku SCO UnixWare 2.1 uznane przez wiele firm za standard Unixa i za pierwszy krok w kierunku w pełni 64-bitowego systemu operacyjnego.
Technologia ccNUMA dla gron komputerów o architekturze SMP, duża wydajność.
SCO OpenServer i SCO UnixWare darmowe dla niekomercyjnych użytkowników.
Popularny w Polsce.

Kwartalnik informacyjny „Discover"