10.1 Wola

Problem: wydaje nam się, że to my kierujemy "naszymi" decyzjami, Jednak:

• Czy mam wpływ na to, co mi przychodzi do głowy? Myśli pojawiają się spontanicznie, a jeśli chcemy jakąś wykluczyć (przez 5 minut ani razu nie myśl o różowym słoniu) to nie potrafimy.
• Spróbujcie powoli oddychać i liczyć każdy oddech ... przy ilu się zgubicie? Nie potrafimy kontrolować sowich myśli.
• Również pragnienia, wola działania pojawia się spontanicznie, postrzegam chęć i mówię "ja chcę".

W jakim więc sensie mam wolną wolę? Dyskutowaliśmy to z filozoficznego punktu widzenia, teraz kolej na eksperymenty.

Eksperymenty z "jasnowidzącym rzutnikiem" Greya Waltera (1963): sygnał z kory M1 bezpośrednio sterował rzutnikiem, uczestnicy eksperymentu mieli wrażenie, że maszyna przewidziała ich decyzję o zmianie slajdu zanim sami sobie ją uświadomili.

Czy w takiej sytuacji najpierw powinniśmy odczuwać drażnienie palca lewej ręki czy prawej, na skutek drążenia kory M1?
Sygnał z palca musi najpierw dotrzeć do kory ale ma odpowiednią strukturę i jest odczuwany w ciągu 0.1-0.2 sekundy.
Obserwacja potencjałów gotowości RP 300 ms przed wrażeniem podjęcia decyzji o naciśnięciu przycisku, najpierw są plany ruchu, potem decyzja a nie odwrotnie.
Od pobudzenia kory do świadomego wrażenia upływa 0.5 sekundy, a więc 0.3-0.4 sekundy dłużej!
Stymulacja kory elektrodą wymaga koło 0.5 sekundy zanim sobie jej nie uświadomimy.
Stymulacja wzgórza też wymaga 0.5 sekundy ale jest odczuwana jako zaczynająca się po 0.2 sekundy.

Przy ruchu palca widać wzrastanie aktywności kory (Bereitschaftspotential) ruchowej nawet na 1-2 sekundy przed ruchem.
Mózg potrzebuje czasu na "zinterpretowanie" tego, co się w nim dzieje (skojarzenie, umieszczenie w kontekście), krotkie przypadkowe pobudzenia nie są warte interpretacji, zbyt łatwo się pomylić.

W badaniach fMRI wykryto w płatach czołowych obszary, które jeszcze wcześniej planują działanie; ich analiza pozwala na przewidzenie prostych decyzji nawet na 10 sekund przed ich "świadomym podjęciem"!

Może nie da się chcieć, ale można niechcieć, blokując działania?
Wola ma prawo weta? Wątpliwe, to tylko konkurencja dwóch procesów, np. chcę, ale boję się.

Doświadczenia z przezczaszkową stymulacją magnetyczną (TMS): chociaż 80% razy wybieramy stymulowaną rękę, wybór odczuwany jest jako „wolny” (Wegner 2002).
Stymulacja prawego brzuszno-bocznego płata przedczołowego (DLPFC) wpływa też na skłonność do podejmowania ryzyka.

W ostatnich latach jest wiele badań nad poczuciem działania czy sprawstwa (sense of agency): skąd wiem, że to ja działam? Czy to była moja decyzja, czy też ruchy ideomotoryczne bez świadomej kontroli?
Eksperymenty z neuroobrazowaniem i obserwacje osób z zaburzeniami wskazują na zaangażowanie tylnej kory ciemieniowej (PPC), obszarów w pobliżu skrzyżowania skroniowo-potylicznego (TPJ, temporoparietal junction), zwłaszcza w prawej półkuli, w rozróżnianie działań zainicjowanych przez siebie i przez innych.
Uszkodzenia tego obszaru powodują trudności w rozpoznawaniu swoich części ciała, anosognozję, somatoparafrenię; w zespole obcej ręki osoba ma wrażenie, że porażona ręka jest sprawna, ale jej działanie nie jest wynikiem jego woli.
Świadomość własnego działania (np. rysowania dżojstikiem) związana jest też z aktywnością przedniej części kory wyspy (AIC), a świadomość biernego uczestnictwa, w którym inna osoba wykonuje ruchy, z aktywacją dolnej kory ciemieniowej (IPC).
AIC: integracja wielomodalnych informacji zmysłowych związanych z własnym wolicjonalnym działaniem.
IPC: reprezentacja ruchu w układzie niezależnym od własnego położenia? Odgrywa ważną rolę w integracji informacji zmysłowych o różnych modalnościach, odnoszących się do położenia ciała i manipulacji obiektami.

M. Desmurget et al, Movement Intention After Parietal Cortex Stimulation in Humans. Science 324, 811-813 (2009).
Stymulacja za pomocą elektrody kory w polach ciemieniowych (pola Brodmanna 7, 39, i 40) po stronie prawej wywołuje silne poczucie świadomej chęci poruszenia ręki, nogi czy stopy, a lewej ust i chęci do mówienia.
Zwiększona siła stymulacji wywołała nie tylko chęć, ale i przekonanie, że dane działanie zostało wykonane - pacjenci pytali się "co powiedziałem", chociaż napięcie mięśni nie wykazało ich aktywności.
Stymulacja kory przedruchowej wywołuje ruchy mięśni, ale pacjenci zaprzeczają, że je poruszali.

10.2 Jak mózg podejmuje decyzje?

Informacje ze zmysłów pozwalające na wybór różnych form działania są stopniowo scalane w płacie ciemieniowym, np. informacje określające preferencje ruchów oczu.
W eksperymentach skojarzeniowych obrazów twarzy i miejsc z różnymi ruchami rąk i oczu (relacje ustalono arbitralnie) pokazano, że kora ciemieniowa wyliczała preferencje do odpowiednich działań, nie tyle w wyniku postrzegania co integracji informacji zmysłowej z podejmowaniem decyzji.
Konkluzja: w podejmowaniu arbitralnych decyzji pośrednicza sensomotoryczne mechanizmy uwarunkowane kontekstowymi skojarzeniami.
A. Tosoni, G. Galati, G-L. Romani, M. Corbetta, Sensory-motor mechanisms in human parietal cortex underlie arbitrary visual decisions. Nature Neuroscience, online: 9 November 2008 | doi:10.1038/nn.2221

Czy jestem świadomy tego, co dzieje się w tej chwili czy tego, co działo się ułamek sekundy wcześniej?
Reakcje automatyczne, takie jak odzyskanie równowagi na schodach, czy odsunięcie ręki od gorącego naczynia są uświadamiane dopiero po ich wykonaniu (por. Suzan Blackmore).
Dokładniejsza obserwacja swoich reakcji pokazuje, że uświadamiane "teraz" to zdarzenia, które zaszły chwilę wcześniej

Nie zdajemy sobie sprawy z przyczyn swojego postępowania.
Zbadano częstość przyznawania przepustki więźniom w zależności od pory dnia; w sumie 1000 decyzji 8 sędziów izraelskich z 20-letnim stażem pracy (Danzinger 2011).
Rozpoczynając pracę udzielają przepustki około 75% więźniów, ale rpzed przerwą na luncz szansa na przepustkę spada do zera!
Przypadkowe osoby pytane, gdzie jest ulica Walentynkowa okazały się dwa razy bardziej skłonne do udzielenia pomocy minutę po zadaniu tego pytania, niż osoby pytanie o ulicę Martina (Baumeister i inn 2009).
Osoby trzymające w ręku zimny napój na 10 minut przed spotkaniem z potencjalnym pracownikiem nastawiały się negatywnie, a ciepły napój nastrajały się pozytywnie, zgadzając się zrobić go kierownikiem projektu.

Czy racjonalnie podejmowane decyzje są najlepsze? Większość myślenia odbywa się nieświadomie; kreatywność wymaga nieświadomego myślenia.
Podejmowane intuicyjnie decyzje są często bardziej zadowalające, szczególnie w skomplikowanych przypadkach.
Nijmegen Unconscious Lab, http://www.unconsciouslab.com
Rola języka w rozumowaniu dedukcyjnym może być ograniczona do początkowego etapu w którym werbalnie prezentowana informacja ulega zakodowaniu w postaci niewerbalnych reprezentacji.
Te reprezentacje są wykorzystywane przez operacje mentalne ale nie wykorzystują neuronalnych mechanizmów związanych z językiem.

Zaburzenie pamięci, kóre nie pozwala ocenić skutków swojego działania stąd podatność na sugestie i niekwestionowanie otrzymywanych poleceń, a więc zachowanie podobne do zombi. Wystarczy to do zawieszenia wolnej woli, bo świadome podejmowanie decyzji wymaga zrozumienia ich skutków.
Może je wywołać zażycie skopolaminy, lub innych deliriantów otrzymywanych z bielunia (datura) i innych roślin (belladonna czyli pokrzyk wilcza jagoda).
Właściwości halucynogenne tych roślin znane były od czasów prehistorycznych i używane w czasie obrzędów magicznych na całym świecie. Liczne teksty apokaliptyczne powstały zapewne pod wpływem zatrucia się deliriantami. W Kolumbii wyciąg z bielunia zawierajacy skopolaminę i inne alkaloidy nazywa się "diabelskim oddechem".
Bieluń jest powszechnie spotykaną rośliną, która zawiera duże ilości alkaloidów tropanowych (skopolamina, atropina, hioscyjamina) działających antycholinergiczne poprzez blokowanie receptorów muskarynowych, hamując aktywnść płatów skroniowych i innych obszarów mózgu. Chociaż w małych i odpowiednio podawanych ilościach mają zastosowanie w medycynie większe dawki mogą wywołać zaburzenia rytmu serca (tachykardię), hipertermię i inne ostre zaburzenia, dlatego nie są to środki uzależniające, mało kto decyduje się powtórzyć takie nieprzyjemne doświadczenie. Z tego powodu zarzucono też próby stosowania skopolaminy jako "serum prawdy".
Możliwość odwołania się do wiedzy wykraczającej poza sekwencje ruchów koniecznych do wykonania polecenia jest więć konieczna do tego, by podejmować "wolne" decyzje lub opierać się sugestii.

Długofalowe cele wpływają w istotny sposób na zachowanie.

• Baumeister i inn, Personality and Social Psychology Bulletin, 35, 260-268, 2009.
• S. Danziger, www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1018033108, 2011.
• Dijksterhuis, Nordgren, Unconscious Thought Theory. Perspectives on Psych. Science
• M.M. Monti, D.N. Osherson, Logic, Language and the Brain. Brain Research 2011 (w druku):

10.3 Ja w mózgu

Gdzie dokładnie jest moje "ja" w mózgu? Skomplikowana reprezentacja, bo "ja" ma wiele aspektów. Oceny odnoszące się do siebie i bliskich osób różnią się w sposobie aktywacji grzbietowej przyśrodkowej kory przedczołowej (DMPFC) i przedniej części kory zakrętu obręczy (AC). Reprezentacja neuronalna „ja” odróżnia się od reprezentacji innych osób, chociaż jest podobna do reprezentacji osób bliskich. „Ja” w relacji do innych = moja rola społeczna, głównie zajmuje się tym przyśrodkowa kora oczodołowo-czołowa (OMPFC).

Korowe struktury przyśrodkowe, (Cortical Midline Structures, CMS), są siedliskiem procesów odnoszących się do „ja” w testach werbalnych, przestrzennych, emocjonalnych, rozpoznawania twarzy.  Dobrze ukryte, rzadko ulegają uszkodzeniom, pośredniczą w komunikacji pomiędzy układem limbicznym, pniem mózgu i korą. Proto-ja: ciało, autobiograficzne ja: pamięć; społeczne ja: relacje. Eksperymenty robi się badając aktywność struktur mózgu w sytuacjach emocjonalnych odnoszących się do "ja" lub innych, wspomnieniach, lokalizacji przestrzennej, relacjach społecznych, prezentacji twarzy i zdjęć swoich i innych. Reprezentacja tych pojęć jest dość rozproszona w CMS.

Dlaczego jedni ludzie wierzą, chociaż nie widzieli, a inni są sceptyczni?
Dylemat stabilności-plastyczności przejawia się tu w nowy sposób: konieczny jest kompromis pomiędzy opieraniem się na własnym doświadczeniu, a opieraniem się na wskazówkach i informacjach z drugiej ręki (Frank 2009;Doll, 2011).
Słuchanie autorytetów (np. dorosłych przez dziecko) zwiększa szanse przeżycia.
Czasy się zmieniają, konieczne jest kwestionowanie autorytetów, poszukiwanie własnej drogi, dzięki czemu możliwe są zmiany.
Błąd konfirmacji (efekt potwierdzania) to tendencja do oceny rzeczywistości przez pryzmat swoich wcześniejszych przekonań, ignorowania informacji sprzecznych z ustalonymi przekonaniami, trudności w formowaniu się nowych przekonań, bardziej zgodnych z obserwacjami.
Kora przedczołowa (PFC) pełni kluczową rolę w pamiętaniu wskazówek, a prążkowie w uczeniu się na podstawie obserwacji, które w przeszłości powiązane były z nagrodą. Obydwie struktury mają synapsy dopaminoergiczne. PFC wpływa na procesy uczenia zachodzące w prążkowiu, przyspieszające je (dobre wskazówki) lub opóźniając.

• Gen COMT, który wpływa na reakcje kory przedczołowej na dopaminę i ukierunkowaną eksplorację prawdopodobnych decyzji, ma dwa warianty; w eksperymentach osoby z pierwszym wariantem trzymały się błędnej wskazówki w 50% przypadków, a z drugim tylko w 30%.
• Oddziaływanie dopaminy na PFC różni się dla różnych alleli tego genu i wiąże się z intensywnością odczuwania przyjemności.
• Gen DARPP-32 reguluje sposób reakcji prążkowia na dopaminę; wariant sprzyjający szybkiemu uczeniu się na podstawie samych obserwacji, trzymają się złych wskazówek w 65% przypadków. Wolniej uczące się osoby z innym wariantem tego genu trzymały się złych wskazówek tylko w 40% przypadków.
• Reakcje na dopaminę są również kontrolowane przez inne geny, np. DRD2, mający wpływ na uczenie przez eksplorację na podstawie pozytywnych i negatywnych wyników.

Tendencja do wiary bez dowodów jest więc przynajmniej częściowo związana z genetyką i reakcją na dopaminę.
Biologia religii w Project Reason.

Literatura:

• Barrett L. Dorko, Without Volition. The Presence and Purpose of Ideomotor Movement.
• Doll B.B, Hutchison K.E, Frank M.J. (2011) Dopaminergic Genes Predict Individual Differences in Susceptibility to Confirmation Bias. Journal of Neuroscience online, 20.04.2011. DOI: 10.1523/JNEUROSCI.6486-10.2011
• Duch W. (2010) Czy jesteśmy automatami? Mózgi, wolna wola i odpowiedzialność. Rozdział 8 w książce pod red. P. Francuza.
• Frank, M.J., Doll, B.B., Oas-Terpstra, J. & Moreno, F. (2009). Prefrontal and striatal dopaminergic genes predict individual differences in exploration and exploitation. Nature Neuroscience, 12, 1062-1068.
• Haggard, P. (2009). The Sources of Human Volition Science, 324 (5928), 731-733 DOI: 10.1126/science.1173827
• Harris S, Kaplan JT, Curiel A, Bookheimer SY, Iacoboni M, Cohen MS. (2009) The Neural Correlates of Religious and Nonreligious Belief. PLoS ONE 4(10): e7272.
• Hyman, R. How People Are Fooled by Ideomotor Action.
• Wegner D, Iluzja świadomej woli, MIT Press 2002.

Czy moralność to tylko kwestia posłuszeństwu nakazom społecznym czy religijnym?
Neuroetyka to nowa nauka zajmująca się biologicznymi podstawami moralności oraz problemami etycznymi stwarzanymi przez rozwój neuronauk.
Tradycyjnie decyzje etyczne wiąże się z wolną wolą.

Decyzje moralne są wynikiem współpracy licznych obszarów mózgu: rozumowania ale i emocji (zwłaszcza w przypadku osobistych decyzji).
Podstawą moralnego zachowania jest empatia, zdolność do rozumienia stanów umysłów, przekonań i odczuć innych ludzi.
Podstawą empatii jest zdolność do współ-odczuwania, dzięki takim mechanizmom jak neurony lustrzane (wielomodalne).

Autyzm lub zespół Aspergera często wiążą się z brakiem empatii, co może wynikać z braku "teorii umysłu", czyli zrozumienia stanów wewnętrznych innych ludzi.
Osoby psychopatyczne nie mają problemów z teorią umysłu, potrafią udawać emocje i zainteresowanie, jednak nie odczuwają empatii, nie zachowują się więc moralnie.
Widać to w obrazach aktywności ich mózgu, Nature 12/2007); wyraźne zmiany stwierdzono w aktywności kory oczodołowej i przedniej brzusznej części kory skroniowej.

Czy należy w takim przypadku uznać psychopatów za chorych, czy brak reakcji emocjonalnej mózgu wystarczy by usprawiedliwić zbrodnie?
Poczucie winy, strach przed karą za grzechy (chińskie piekła mają aż 9 kręgów), lub strach przed więzieniem może w lżejszych przypadkach powstrzymać ludzi od niemoralnych działań, ale na psychopatów nie ma wpływu.
Uniwersytet Stanford otrzymał 10M$ na temat "Integracja prawa z wynikami neuronauk".
Pojawiła się nowa gałąź kognitywistyki - neuroprawo.

Inne przykłady zaburzeń o charakterze moralnym:
Schadenfreude, czyli odczuwanie radość z czyjegoś niepowodzenia.
Chutzpah - bezczelne zachowanie ywkraczające daleko poza normy, np. wykazuje je morderca rodziców, który prosi sądo o łaskę bo jest sierotą.
Sadyzm, w którym czerpie się satysfakcję seksualną z obserwacji czyjegoś cierpienia.
Masochizm, w którym czerpie się satysfakcję seksualną z własnego cierpienia.
Sadyści mają zmiany w aktywności prawego płata skroniowego, które mogą być wynikiem zaburzeń rozwoju (np. w wyniku słabego dopływu tlenu) w okresie prenatalnym lub niemowlęcym.
Związki sadomasochistyczne rzadko (?) kończą się trwałym kalectwem.

Liczne dewiacje seksualne są rezultatem zaburzeń rozwojowych mózgu i mogą być ewolucyjnym artefaktem - ceną ewolucji jest duża różnorodność, a więc odchylenia zarówno pozytywne jak i negatywne.
Ludzkie zainteresowania i skłonności są bardzo różnorodne, czemu w sferze seksualnej miałoby być inaczej?
Co należy karać, a co można jeszcze tolerować? Czy odkrycie jednoznacznych dowodów na to, że genetyczne lub rozwojowe czynniki odpowiedzialne są za odmienne skłonności zwiększy tolerancję?
W Holandii powstała partia dążąca do legalizacji pedofilii ... co z tym zrobić?
Czy należy badać genomy i mózgi ludzi by określić ich skłonności do odmiennych zachowań?

Zagadnienia moralności są obecnie intensywnie dyskutowane w środowiskach prawników, psychiatrów i neuronaukowców.
Niezależnie od wyniku, nie da się dłużej patrzeć na zachowanie ludzkie przez pryzmat średniowiecznych i starożytnych koncepcji.
Społeczne neuronauki (social neuroscience) to nowa dziedzinia analizująca społeczne i afektywne aspekty zachowania w relacji do mózgu.
Na ile nasze wybory są zdeterminowane budową mózgu (częściowo wynikającą z genetyki), a na ile są autonomiczne?
To pytanie o to, do jakiego stopnia model wewnętrzny "ja" i jego relacji do świata, powstający w oparciu o istniejący mózg, może go zmodyfikować.
Nawet skłonności do wyborów religijnych czy politycznych mogą być uwarunkowane przez budowę mózgu: konserwatyści trzymają się bardziej utartych ram i gorzej niż liberałowie radzą sobie w sytuacjach konieczności utrzymywania dwóch opcji (niejednoznaczności sytuacji), dostosowania się do złożonych sytuacji, nowości.
Libreralizm koreluje się z silniejszą aktywnością przedniej części zakrętu obręczy, wrażliwością na sygnały wymagające zmiany nawykowych zachowań.

Eksperymenty z poczuciem moralności w laboratorium Marka Hausera na Harvardzie: Moral Sense Test.
W ciągu dwóch lat około 100,000 osób z 120 krajów, w wieku 13 do 70 lat, wypełniło ankietę.
Czego się z tego dowiedzieliśmy?

Przykład z tramwajem: jeśli będzie dalej jechał to zabije 5 osób, możemy przestawić dźwignię, wtedy zabije tylko jedną osobę na drugim torze.
Na przestawienie dźwigni decyduje się 89% osób, tylko 11% nic nie robi.
Jeśli jednak nie wystarczy przestawienie dźwigni ale trzeba zepchnąć z mostu na tor grubasa, który zatrzyma tramwaj, tylko 11% osób jest skłonnych to zrobić, uważając, że jest to moralnie uzasadnione.

W różnych wersjach takich eksperymentów ustalono, że obowiązują trzy zasady, chociaż wiele osób nie potrafi ich świadomie wyartykułować.
Zasada intencjonalności: szkoda jako środek do celu jest moralnie gorsza niż szkoda będąca efektem ubocznym tego celu.
Zasada działania: szkoda wywołana przez działanie postrzegana jest jako moralnie bardziej naganna niż szkoda wywołana przez zaniechanie.
Zasada kontaktu: szkoda wywołana przez bezpośredni kontakt fizyczny jest oceniana gorzej niż szkoda wywołana przez pośrednie działanie.

Odpowiedzi były podobne, niezależnie od płci, wieku, poziomu wykształcenia, narodowości, grupy etnicznej czy religii.
Nawet zbieracko-myśliwskie społeczności Indian Kuna, mające niewielki kontakt z kulturą zachodnią, mają podobne oceny moralne, jednakże różnice w odpowiedziach są znaczne, zamiast 11% ludzi 45% odpowiedziało, że zepchnięcie osoby jest dopuszczalne.
Większość badanych nie potrafiła racjonalnie uzasadnić przyczyn swoich wyborów (Hauser i inn, 2007).
Podobne doświadczenia planowane są w Canine cognition lab z psami.

Stereotypy przydają się, gdy trudno jest dostrzec regularności, a więc w sytuacjach chaotycznych. Stapel i Lindenberg pokazali, że stereotypowe myślenie staje się wyraźniejsze w czasie chaosu, strajków, dezorientacji, a nawet po pokazaniu chaotycznie ułożonych figur geometrycznych.
D.A. Stapel, S. Lindenberg, Coping with Chaos: How Disordered Contexts Promote Stereotyping and Discrimination. Science 332(6026), 251-253, 2011.

Prymitywne instynkty współzawodniczą z naturalną empatią, ale to nie prymitywne instynkty winne są masowych mordów tylko racjonalna działalność w pozornie dobrej wierze.
Harald Welzer w książce "Sprawcy. Dlaczego zwykli ludzie dokonują masowych mordów" pokazuje, jak kruche są podstawy moralne ludzi, jak sytuacja społeczna może doprowadzić do uznania całkowicie niemoralnych zachowań jako przyzwoite.
Bez dobrze funkcjonującego prawa nie można liczyć na moralne społeczeństwo, każdy może być mordercą.

Normalne przetwarzanie informacji może ulec zaburzeniu w wielu miejscach dając podobne efekty, np. (np. istotną rolę gra niedoczynność prawego płata czołowego. Jest wiele przyczyn, począwszy od zwykłego niedotlenienia w czasie porodu powodującego uszkodzenie mózgu.
Co zrobić z psychopatą, który nie jest zdolny do współodczuwania? Ciągła obserwacja może go powstrzymać, bo funkcje poznawcze nie są zaburzone i nieuchronność kary zniechęca.
Czy psychopatia była częstsza w przeszłości? Czy są na ten temat jakieś wiarygodne dane? Osobowości aspołeczne to obecnie około 4% populacji (3 razy częściej mężczyźni), jaki procent to psychopaci? Morderstwa były znacznie częstsze bo nie było sprawnej policji ani komunikacji pozwalającej na szybkie wzywanie pomocy. Komplikacje okołoporodowe były znacznie częstsze, choroby psychiczne były niewłaściwie leczone do połowy 20 wieku.
Być może silna wiara w czuwająca nad nimi istotę i karę po śmierci mogła się przyczynić do normalnego zachowania takich ludzi, ale w cięższych przypadkach pozostaje tylko izolacja.

Na podejmowane decyzje wpływ ma wszystko, co pobudziło mózg.
Kolejność słów ma istotne znaczenie: jeśli w sklepie słyszymy "torba papierowa czy plastikowa " to większość wybiera papierową, jeśli kolejność jest odwrotna to biorą plastikową.
Republikanie odmawiają płacenia dobrowolnego podatku, ale jeśli nazwać go inaczej (offset zamiast tax) to płacą równie często jak demokraci.
Nawet subtelne odwołania metaforyczne mogą wpływać na decyzje dotyczace zagadnień społecznych, chociaż będziemy je racjonalizować całkiem inaczej, np. jeśli przestepczośc porównac z wirusem to chcemy nadytów leczyć, a jak z groźną bestią to więzić i eliminować.
Thibodeau PH, Boroditsky L (2011) Metaphors We Think With: The Role of Metaphor in Reasoning. PLoS ONE 6(2): e16782. doi:10.1371/journal.pone.0016782

10.5 Miłość

Grecy rozróżniali przynajmniej 5 rodzajów uczucia miłości, jako pragnienia szczęścia swojego (narcyzm, pożadanie miłosne) lub innej osoby:

• Sexus, to miłość związana z pożądaniem zmysłowym, zakochaniem.
• Storge, miłość do dzieci czy innych członków rodziny,
• Philia (łac. amicitia), czyli miłość platoniczna, wolna od zmysłowego pożądania, np. do nauczycieli albo samej nauki lub mądrości (filozofia).
• Eros (łac. amor), to miłość związana z pragnieniem połączenia, poszukiwaniem pełni, która potrafi wykraczać poza fizyczne pożądanie szukając piękna w danej osobie.
• Agape (łac. caritas), czyli miłość altruistyczna, bezinteresowna, uniwersalna i bezwarunkowa, wzmacniająca więzi społeczne.

Ewolucja człowieka, a w szczególności przejście do postawy wyprostowanej, zmnieszyła kanał rodny i spowodowała wydłużenie okresu bezradności dziecka.
Szanse na przeżycie potomstwa miały grupy poświęcające się długotrwałej opiece potomstwa.
Agresywni osobnicy mogli mieć więcej potomstwa, ale miało ono mniejsze szanse na przeżycie ze względu na brak opieki jak i zemstę pokrzywdzonych na dzieciach (za złe uczynki Jahwe przeklina na wiele pokoleń).
Sprzyjało to rozwojowi miłości rodzinnej (storge), ale i altruizmowi odwzajemnionemu, życzliwości dla sąsiadów i członków grupy, jak i miłości do starszych grupy (philia), od których zależało przeżycie grupy.
W miarę powstawania coraz liczniejszych społeczeństw na rozległych obszarach pojawiły się idee łączące te grupy, związane językiem, kuturą i religiami (słowo religija pochodzi od "religare", łączyć) wzmacniające poczucie więzi wśród ludzi, którzy się bezpośrednio nie znali, miłość i oddanie królom, bogom, narodowi, ludzkości.

Neuronalne korelaty towarzyszące różnym formom miłości bada się głównie na zwierzętach, możliwa jest tylko ograniczona ekstrapolacja takich wyników.
Zarówno miłość romantyczna jak i matczyna wiąże się z przedłużaniem gatunku, a więc kluczowymi funkcjami biologicznymi; zdobywanie partnera i opieka nad potomstwem wymaga dużego wysiłku, nic więc dziwnego, że muszą to być funkcje pobudzające układ nagrody.
Obydwa rodzaje miłości aktywują specyficzne regiony mózgu jak i wspólne obszary układu nagrody, zawierające liczne receptory oksytocyny i wazopresyny, zwiększając motywację do przezwyciężenia trudności.
Zbliżenie i skupienie nad wybranym partnerem wymaga też przełamania pewnych barier, dlatego hamowane są regiony związane z negatywnymi emocjami, społecznymi ocenami i oceną intencji i emocji innych ludzi.
Obniżoną aktywność notuje się w obszarach odpowiedzialnych za negatywne emocje, oceny intencji i oceny społeczne odnoszące się do ukochanych, mentalizacji.

Korelaty miłości romantycznej: skanowano za pomocą fMRI mózgi osób zakochanych pokazując im zdjęcia przyjaciół i zdjęcia ukochanych osób (Zeki 2011).
Pobudzaniu ulegały ośrodki zaangażowane w analizę i ekspresję emocji.

Neurochemia miłości.

Kawabata i Zeki (2008) zbadali korelaty neuronalne pożądania, pokazując badanym zdarzenia, przedmioty i osoby. Atrakcyjność bodźców była skorelowana z aktywacją układu nagrody mózgu niezależnie od kategorii tych bodźców. Nie znaleziono natomiast aktywacji specyficznych obszarów dla mało atrakcyjnych bodźców. Autorzy sugerują, że względna aktywacja kory zakrętu obręczy w stosunku do kory oczodołowej-czołowej związana jest ze stopniem atrakcyjności lub jej brakiem.

Miłość matczyna.

Bartels & Zeki, 2004: (a,b) Różnice aktywacji przy oglądaniu własnego dziecka względem innych znajomych dzieci.
(c) Różnice aktywacji przy oglądaniu własnego dziecka dorosłych przyjaciół.
aC =anterior cingulate cortex; aCv = ventral aC; C = caudate nucleus; F = frontal eye fields; Fu = fusiform cortex; I = insula; LPF = (ventral) lateral prefrontal cortex; occ = occipital cortex; OF = orbito-frontal cortex; Tha = thalamus; S = striatum (consisting of putamen, caudate nucleus, globus pallidus); PAG = periaqueductal (central) gray; SN = substantia nigra.

Miłość romantyczna

Bartels & Zeki, 2004: Aktywacje mózgu dla miłości matczynej i romantycznej: pola o obniżonej aktywności.
A = amygdaloid cortex, pc = posterior cingulate cortex, mp = mesial prefrontal/paracingulate gyrus; mt = middle temporal cortex; op = occipitoparietal junction; tp = temporal pole

Aktywność skupia się w regionach posiadających dużą gęstość receptorów oksytocyny i wazopresyny.

Bartels & Zeki, 2004: Różnice i podobieństwa aktywacji mózgu dla miłości matczynej i romantycznej, regiony podwyższonej aktywności.
Miłość matczyna wiąże się z podwyższoną aktywnością obszarów rozpoznawania twarzy, oraz brakiem aktywności podwzgórza, które jest silnie pobudzone w przypadku miłości romantycznej i aktywności seksualnej.

Czemu miłość wiąże się z euforią i trudno ją opisać? Silne pobudzenie układu nagrody, wydzielanie dużych ilości dopaminy, prowadzi do takie interpretacji wewnętrznej tego stanu mózgu.
Podobne obszary pobudzane są przez opioidy, w tym endorfiny.
Wzrost poziomu dopaminy związany jest z obniżeniem poziomu serotoniny; taki obniżony poziom jest typowy dla pacjentów z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi (miłość bliska jest obsesji).
Intensywność uczuć romantycznych wiąże się z poziomem czynnika wzrostu nerwów (NFG), który po roku wraca do normalnego poziomu. Rita Levi-Montalcini, która za odkrycie NFG dostała nagrodę Nobla i w wieku 100 lat jest nadal aktywna, pobiera NFG w kroplach do oczu. Dopiero w 2009 roku pojawiły się pierwsze prace o skuteczności takiej terapii w regeneracji nerwu wzrokowego ale o wpływie na ogólne mechanizmy poznawcze nadal nic pewnego nie wiadomo.

Norniki preriowe są monogamiczne (tylko 5% gatunków ssaków jest monogamiczna) a ich kuzyni, norniki łąkowe, nie tworzą trwałych związków.
Jest to związane z receptorami wazopresyny V1aR, których górski nornik łąkowy ma znacznie mniej (zwłaszcza w brzusznej części gałki bladej). Blokada oksytocyny i wazopresyny u nornika preriowego powoduje seksualną rozwiązłość, wstrzykiwanie tych neurohormonów wysterylizowanym chomikom prowadzi do utrzymywania związków monogamicznych.
Do tworzenia par konieczny jest też sprawnie działający mechanizm nagrody, gdyż blokada receptorów dopaminowych zapobiega tworzeniu par.

Miłość romantyczna to późny wynalazek, w wielu kulturach do tej pory małżeństwa są aranżowane. Zakłada się, że uczucia przed ślubem są mało istotne, miłość ma się rozwinąć powoli po ślubie.
O dziwo, wg. psychologa Roberta Epsteina miłości można się nauczyć, jak to się dzieje w wielu krajach, gdzie do tej pory małżeństwa są w większości aranżowane.

Zeki S, Blaski i cienie pracy mózgu. WUW 2011
Zeki S, Romaya JP (2008) Neural Correlates of Hate. PLoS ONE 3(10): e3556. doi:10.1371/journal.pone.0003556
R. Epstein, How Science Can Help You Fall in Love, Scientific American Mind. Jan/Feb 2010
Hulme O.J, Friston K.F, Zeki S. (2008) Neural Correlates of Stimulus Reportability. Journal of Cognitive Neuroscience 21: 1602-1610.
Kawabata H, Zeki S (2008) The Neural Correlates of Desire. PLoS ONE 3(8): e3027. doi:10.1371/journal.pone.0003027

Literatura:
Neuroethics: Mapping the Field (książka w PDF)
Gazzaniga, M. S. (2005). The Ethical Brain. The Dana Press.
Pinker: Tabula rasa. Spór o naturę ludzką, GWP 2005.
Konsekwencje badań nad mózgiem - Brain Ethics.

Polityka i neuroscience:
Liberałowie mają większą przednią część kory zakrętu obręczy, a konserwatyści mają większe ciała migdałowate. W efekcie liberałowie są bardziej otwarci i elastyczni w stytuacjach konfliktowych informacji, a konserwatyści lepiej dostrzegają zagrożenia.
Amodio i inni, Neurocognitive Correlates of Liberalism & Conservatism. Nature Neuroscience 10, 1246-1247 (2007).
Carney i inni, The Secret Lives of Liberals and Conservatives, i inne prace.
Ryota Kanai, Tom Feilden, Colin Firth, Geraint Rees. Political Orientations Are Correlated with Brain Structure in Young Adults. Current Biology, 07 April 2011 DOI: 10.1016/j.cub.2011.03.017

Struktura osobowości i procesy kognitywne.
Prace S.D. Gosling i innych na temat osobowości w kontekście społecznym.

Podejmowanie decyzji: C.S. Soon, M. Brass, H-J. Heinze and J-D. Haynes, Unconscious determinants of free decisions in the human brain. Nature Neuroscience. 13 April 2008. doi: 10.1038 / nn.2112

Przydałby się dobry schemat mózgu na rożnych poziomach szczegółowości, to tylko stary szkic:

Socjopatia, psychopatia:
James Blair, James Blair, Derek Robert Mitchell, Karina Blair, The psychopath: emotion and the brain. Wiley-Blackwell, 2005
Inside A Psychopath's Brain: The Sentencing Debate, popularny artykuł.
Psychopath research (głównie forum dyskusyjne).
Skorpiony wśród żab, popularny artykuł.

Miłość:
Zeki S, Romaya JP (2008) Neural Correlates of Hate. PLoS ONE 3(10): e3556. doi:10.1371/journal.pone.0003556
Zeki S, Splendors and Miseries of the Brain: Love, Creativity, and the Quest for Human Happiness. Wiley-Blackwell 2008
Hulme O.J, Friston K.F, Zeki S. (2008) Neural Correlates of Stimulus Reportability. Journal of Cognitive Neuroscience 21: 1602-1610.
Kawabata H, Zeki S (2008) The Neural Correlates of Desire. PLoS ONE 3(8): e3027. doi:10.1371/journal.pone.0003027

Moralność:
Harald Welzer, Sprawcy. Dlaczego zwykli ludzie dokonują masowych mordów. Warszawa 2010

Moje prezentacje na temat woli: nr 55, 50, 48