Bazy danych

Jednym z głównych zastosowań komputerów jest ich wykorzystanie do zbierania i udostępniania informacji, oraz jej przetwarzania a więc do obsługi różnorodnych baz danych. Zastosowania takie możemy obecnie znaleźć praktycznie we wszystkich dziedzinach życia, nie wyłączając medycyny i dziedzin z nią związanych. Możliwości techniczne z jednej strony, a realna potrzeba z drugiej doprowadziły do powstania szeregu specyficznych baz danych wykorzystywanych w medycynie.

Od szeregu już lat środowisko medyczne korzysta z różnych baz danych, najczęściej zainstalowanych lokalnie na dysku w komputerze lub dostępnych na dyskach optycznych (CD). Można tutaj wymienić bazę MEDLINE dostępną także w Bibliotece Lekarskiej w Toruniu.

Rozwój sieci komputerowych umożliwił zdalny dostęp do różnorodnych baz danych, początkowo w ramach sieci lokalnej wewnątrz jednego budynku czy instytucji, a wraz z rozwojem sieci INTERNET także globalnie, z dowolnego miejsca, nawet znacznie oddalonego od miejsca gdzie baza fizycznie się znajduje.

Typy baz danych

Ze względu na różny charakter udostępnianych informacji bazy danych zawierają i udostępniają różnego rodzaju informacje, co wiąże się także z rożnym charakterem i organizacją baz danych.

[Bazy tekstowe]

- Do najbardziej powszechnych należą bazy zawierające różnorodną informację tekstową. Bardzo dobrym przykładem jest baza leków udostępniana przez Instytut Leków, zawierająca podstawowe informacje o lekach dopuszczonych do obiegu w Polsce. W bazie tej możemy wyszukać określony lek i uzyskać zawartą o nim informację, taką jak producent, typ odpłatności czy nazwa chemiczna i handlowa. Bazami teksowymi są również różnego rodzaju słowniki, poradniki i encyklopedie dostępne on-line czy na krążkach CD.

[Bazy literaturowe]

- Są one od szeregu lat powszechnie wykorzystywane, głównie przez środowisko naukowe. Bazy literaturowe zawierają podstawową infromację o publikacjach z danej dziedziny. Znacząca liczba czasopism oraz ogromna liczba prac w nich publikowanych wymaga systematyzowania i gromadzenia zawartych w nich informacji, a także wymaga efektywnego przeglądania i przeszukiwania. W bazach literaturowych zawarte są podstawowe dane dotyczące publikacji: nazwiska autorów, tytuł pracy, nazwa i numer tomu czasopisma w którym praca została opublikowana oraz numery stron. Szereg baz udostępnia także streszczenia prac, oraz słowa kluczowe. Niezwykle istotnym elementem bazy jest możliwość jej przeszukiwania według różnorodnych kryteriów, z których najważniejszym jest przeszukiwanie według słów kluczowych. W ten sposób można znaleźć informację o publikacjach (artykułach) dotyczących danego tematu czy zagadnienia, nawet jeżeli dane czasopismo nie jest dostępne w konkretnej bibliotece. W tym zakresie podstawową bazą dla środowiska medycznego jest wspomniana już baza MEDLINE, w której inkeksowane są praktycznie wszystkie liczące się czasopisma medyczne i biochemiczne (niekoniecznie publikowane w języku angielskim).

Bazy literaturowe pozwalają na znaczne łatwiejsze śledzenie najnowszych osiągnięć w danej dziedzinie oraz pozwalają na łatwe wyszukiwanie źródeł informacji.

W bazach możemy także znaźć polskie czasopisma medyczne, zarówno wydawane w języku angielskim jak też w języku polskim.

Uzupełnieniem baz zawierających informację o opublikowanych artykułach są analogiczne bazy danych zawierające informacje o opublikowanych książkach. Szereg bibliotek na całym świecie udostępnia swoje katalogi, które są doskonałym źródłem informacji o opublikowych książkach. Do najpełniejszych należy katalog Biblioteki Kongresu USA , zawierający publikacje z całego świata, chociaż przeważają książki wydane w USA. Niestety w Polsce informacja ta jest szczątkowa i systematycznie indeksowane są jedynie książki wydane w ostatnich 2-3 latach.

[Czasopisma on-line]

Kolejną dużą grupę baz danych dostępnych z wykorzystaniem sieci INTERNET są pełnotekstowe wersje czasopism. Bazy typu MEDLINE zawierają jedynie streszczenia artykułów, natomiast pełne wersje dostępne są w oddzielnych bazach. Czasopisma udostępniane są zarówno przez wydawnictwa, jak też przez wyspecjalizowane firmy. Większość czasopism dostępnych jest wyłącznie po wykupieniu prenumeraty, chociaż niektórzy wydawcy udostępniają część lub pełną zawartość czasopism, umożliwiają także zamówienie poszczególnych artykułów, niestety najczęściej odpłatnie.

[Bazy strukturalne]

Odrębną grupę baz danych stanowią bazy strukturalne zawierające informacje o strukturze i własnościach związków chemicznych, w tym mających znaczenie biochemiczne. Do najważniejszych nakleżą PDB (Protein Data Bank) zawierające dane krystalograficzne (strukturę przestrzenną) makrocząsteczek, oraz CSD (Cambridge Structutal Database) zawierająca dane krystalograficzne niewielkich cząsteczek chemicznych, w tym mających zastosowanie w medycynie. Bazy strukturalne mają być może mniejsze zastosowanie w leczeniu pacjenta, są natomiast szeroko wykorzystywane w nowoczesnych technikach projektowania leków.

[Bazy chemiczne i biochemiczne]

Jednym z rodzajów baz tekstowych są bazy związków chemicznych czy biochemicznych. Ze względu na ogromną liczbę danych efektywne ich przeglądanie jest możliwe wyłącznie przy zastosowaniu komputerów. Tradycyjne bazy związków chemicznych, takie jak BEILSTEIN rozszerzane są systematycznie o dane toksykologiczne i inne informacje związane z wpływem tych związków na organizm człowieka czy środowisko. Z ciekawszych można również wymienić bazy sekwencji protein, czy bazy projektu mającego na celu wyznaczenie genomu człowieka (Human Genome Project).

[Bazy multimedialne]

Rozwój technologii informatycznej doprowadził do rozwoju multimedialnych baz danych zawierających obok informacji tekstowej także informację graficzną czy dzwiękową. W chwili obecnej coraz większą popularność zdobywają bazy multimedialne dostępne na CD, czy też on-line poprzez INTERNET. Do najciekawszych należą słowniki multimedialne, leksykony czy encyklopedie. W kręgu zastosowań medycznych znaleźć można bazę Virtual Human Body zawierającą przekroje anatomiczne człowieka.

Dostęp do baz danych

Dostęp do baz danych może być zrealizowany w różny sposób, od dostępu lokalnego na komputerze na którym znajduje się baza danych, poprzez dostęp w sieci lokalnej lub w sieci INTERNET. W zależności od rodzaju bazy do jej przeglądania wykorzystywane jest różne oprogramowanie zainstalowane na komputerze, na którym znajduje się baza (lokalnie) lub umożliwiające zdalny dostęp do bazy. Zdalny dostęp do baz może być zorganizowany w różny sposób.

[Oprogramowanie klient-serwer]

W typowych aplikacjach komputer na którym znajduje się baza danych (serwer) posiada odpowiednie oprogramowanie umożliwiające udostępnianie danych. Z kolei komputer z którego uzyskujemy dostęp do bazy (klient) posiada zainstalowane specjalizowane oprogramowanie pozwalające na przeglądanie, przeszukiwanie i ewentualną modyfikację danych znajdujących się w bazie. Rozwiązanie takie jest stosowane głównie w przypadku baz danych udostępnianych w sieci lokalnej, ale także w analogiczny sposób zorganizowany jest dostęp do szeregu baz danych dostępnych poprzez INTERNET (Beilstein, CSD, bazy CD).

Zaletą takiego rozwiązania jest możliwość dostosowanie oprogramowania do specyfiki bazy i przygotowanie interfejsu przyjaznego dla użytkownika. Podstawową wadą jest z kolei konieczność instalacji dedykowanego oprogramowania, w wielu przypadkach skomplikowanego, często wymagającego odpowiedniego przygotowania (przeszkolenia) użytkownika.

[Ultranet]

Jest to przykład oprogramowania instalowanego na komputerze użytkownika. Pozwala ono na dostęp przez INTERNET do baz danych na CD udostępnianych przed dedykowany serwer. W BG UMK w ten sposób udostępnianych jest szereg katalogów bibliotecznych, słowników i poradników.

[WWW]

Burzliwy rozwój sieci INTERNET oraz związanych z nią narzędzi pozwolił na ich wykorzystanie do udostępniania i korzystania z różnorodnych baz danych. W szczególności, typowe przeglądarki internetowe (Internet Explorer, Netscape, lynx) mogą być wykorzystywane jako narzędzie pozwalajace na przeglądanie i przeszukiwanie różnych baz danych, poczynając od baz tekstowych, poprzez bazy literaturowe aż do baz multimedialnych. Na przykład dostęp do pełnotekstowych wersji czasopism odbywa się właśnie poprzez WWW. Czasopisma są udostępniane w jednym z kilku popularnych formatów:

[HTML]

- naturalny format dokumentów publikowanych w sieci INTERNET. Dostęp do czasopism nie wymaga instalowania dodatkowego oprogramowania czy rozszerzeń przeglądarek.

[PostScript]

- standardowy format dokumentów pozwalający na bezpośredni wydruk na drukarce (o ile posiada ona zaintalowany język PostScript). Dokument w formacie PostScript może być zapisany na dysku i oglądany, za pomocą programu Ghostview. Program Ghostview pozwala także na wydruk dokumentu na dowolnej drukarce także bez zainstalowanego PostScript'u.

W celu automatycznego wykorzystywania programu Ghostview przez przeglądarkę Netscape należy w opcjach

Edit - Preferences - Navigator - Applications

należy dodać wpis:

l l
Description: & Postscript Document
MIME Type: & application/postscript
Suffixs: & ai,eps,ps
Application: & pełna ścieżka do programu Ghostview

[PDF]

(Protable Data Format) - coraz bardziej popularny format dokumentów. Łączy ze sobą możliwosci PostScript'u z kompresją teksu. Dokument zapisany w formacie PDF ma zazwyczaj o połowę mniejszy rozmiar niż zapisany w PostScript przy takiej samej jakości, a jednocześnie pozwala na indeksowanie i przeszukiwanie tekstu. Dokument PDF może być przeglądany za pomocą programu Acroread uruchamianego jako zewnętrzna aplikacja przeglądarki.

W celu automatycznego wykorzystywania programu Acroread przez przeglądarkę Netscape należy w opcjach

Edit - Preferences - Navigator - Applications

należy dodać wpis:

l l
Description: & Protable Document Format
MIME Type: & application/pdf
Suffixs: & pdf
Application: & pełna ścieżka do programu Acroread

Zaletą tego podejścia jest korzystanie z baz danych przy wykorzystaniu standardowego oprogramowania (przeglądarki WWW). Jednocześnie, w praktyce w większości przypadków dostęp do baz danych może odbywać się z dowolnego komputera podłączonego do sieci INTERENT. Korzystanie z przeglądarki jest także znacznie prostsze niż instalacja i korzystanie z dedykowanego oprogramowania klienta.

Autoryzacja dostępu i opłaty

Większość baz danych udostępniana jest przez wyspecjalizowane instytucje komercyjne, w związku z tym dostęp do nich wymaga wnoszenia odpowiednich opłat, a tym samym dostęp jest kontrolowany i ograniczany.

W nielicznych przypadkach dostęp do pełnej wersji bazy można uzyskać wypełniając formularz zawierający podstawowe dane personalne oraz wyrażając zgodę na przedstawione warunki udostępniania bazy. W takich przypadkach należy jednak się liczyć z tym, że podane przez nas dane mogą zostać użyte w celach marketingowych.

Część baz udostępnianych jest bezpłatnie, jednak rzeczywiście interesujące zasoby znajdują się w bazach komercyjnych, a więc płatnych. Ograniczenie dostępu wymaga podania indywidualnego identyfikatora i hasła, które otrzymujemy po opłaceniu dostępu do bazy. W wielu przypadkach opłata może zostać wykonana za pomocą karty kredytowej (VISA) poprzez INTERNET.

Większość baz literaturowych pozwala na indywidualne zamawianie artykułów. Dokonując przedpłaty tworzy się indywidualne konto, które będzie obciążane wykonanymi transakcjami do czasu wyczerpania kredytu. Artykuły dostarczane są najczęściej faxem na podany numer. Typowa opłata za kilkustronicową pracę wynosi kilkanaście dolarów.

Niektóre bazy danych wymagają, obok posiadania identyfikatora i hasła, korzystania ze ściśle okreslonych komputerów (o podanych i zarejestrowanych adresach internetowych - numerach IP), co stanowi dodatkowe zabezpieczenie przed niekontrolowanym dostępem. W ten sposób jest realizowany dostęp do większości baz danych zakupionych centralnie przez KBN i zlokalizowanych w ICM.

Charakterystyka najważniejszych baz danych

[DrugPol]

Wykaz środkow farmaceutycznych i materiałów medycznych zarejestrowanych w Polsce. Baza jest tworzona i aktualizowana w Centrum Monitorowania Konsumpcji Leków, znajdującym się w Instytucie Leków w Warszawie, w oparciu o świadectwa rejestracji wydawane przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej oraz świadectwa dopuszczenia do obrotu wydawane przez Instytut Leków.

Warunki dostępu:

Baza dostepna bezpłatnie przez WWW pod adresem: http://www.il.waw.pl/drugpol/

[MEDLINE]

Obejmuje publikacje od roku 1966 do chwili obecnej z ponad 3700 czasopism o charakterze biomedycznym, biologicznym, biochemicznym, fizycznym a także z innych dziedzin zajmujących się człowiekiem np. psychologii. W tej chwili baza zawiera ponad 8.5 miliona rekordów bibliotecznych, z tego ok. 74 ze streszczeniami. Medline zawiera odnośniki do wszystkich publikacji zawartych w Index Medicus. Baza jest odświeżana co miesiąc.

Warunki dostępu:

Baza dostępna przez WWW pod adresem http://zatoka.icm.edu.pl. Baza została zakupiona przez PFUN Polską Fundację Upowszechniania Nauki i jest udostępniana dla wszystkich lekarzy i pielęgniarek w 1998 roku pod warunkiem korzystania z bazy z zarejestrownych komputerów znajdujących się w jednostkach akademickich. Dostęp do bazy możliwy jest po dokonaniu rejstracji. Formularze rejestracyjne dostepne są pod adresem http://zatoka.icm.edu.pl.

[Core Biomedical Collection]

Jest uzupełnieniem MEDLINE i zawiera pełne teksty publikacji z wybranych czasopism medycznych i pielęgniarskich, miedzy innymi:
The American Journal of Medicine,
The Journal of the American Medical Association,
The British Medical Journal,
Lancet oraz Science od roku 1993 do chwili obecnej.

Warunki dostępu:

Baza w 1998 roku dostępna jest dla wybranych jednostek, w tym ICM. Baza dostępna przez WWW pod adresem http://zatoka.icm.edu.pl.

[CanceLit]

Baza obejmuje dane biliograficzne od roku 1983 do chwili obecnej dotyczące terapii przeciwnowotworowych, czynników kancerogennych i mechanizmów kancerogenezy, immunologii u fizjologii nowotworów oraz mutagenezy. Baza zawiera około 750 tysięcy rekordów z 200 czasopism specjalistycznych, monografii oraz sprawozdań naukowych i rządowych

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW dla zarejestrowanych użytkowników bez ograniczeń co do ich liczby. Baza dostępna pod adresem http://zatoka.icm.edu.pl

[Virtual Human]

Baza zawierajaca 2 wymiarowe przekroje anatomiczne wykonane na podstawie rzeczywistych danych. Pozwala na dowolny wybór przekroju i jego prezentację. W chwili obecnej prowadzone są prace na udostępnieniem bazy w postaci trójwymiarowej.

Warunki dostępu:

Baza dostępna bezpłatnie przez WWW pod adresem http://bazy.icm.edu.pl

[Science Citation Index]

Jedna z najważniejszych i najpełniejszych baz literaturowych. Rekordy bazy pochodzą z ponad 5300 czasopism. Około 70 rekordów zawiera przeszukiwalne, pełne streszczenia. Istnieje możliwość wyszukiwania prac, które cytują danego autora. Obejmuje łącznie 164 dziedziny naukowe, w tym np:
nauki ścisłe: matematyka, fizyka, chemia, astronomia, informatyka etc.
nauki medyczne: medycyna ogólna, chirurgia, pediatria, onkologia, psychiatria, neurologia, farmakologia etc.
nauki biologiczne: biologia ogólna, zoologia, biotechnologia, biochemia, ekologia etc.
nauki o ziemi: geografia, geologia, meteorologia etc.
nauki politechniczne: technologia, materiałoznastwo etc.
nauki rolnicze i weterynaryjne.

Warunki dostępu:

W 1998 roku baza jest dostępna w ICM.

[INSPEC]

Baza literaturowa pozwalająca na przeszukiwanie artukułów w czasopismach, głównie z dziedziny techniki i nauk ścisłych. Zwiara ponad 1 300 000 cytatów indeksowanych przez Institution of Electrical Engineers z ponad 4000 czasopism.

Warunki dostępu:

Baza dostępna w 1998 roku dla wybranych instytucji. Wymagane jest posiadanie identyfikatora i hasła. Baza dostępna przez WWW pod adresem http://zatoka.icm.edu.pl

[UnCover]

Baza literaturowa dostępna bezpłatnie zawierająca informacje o publikacjach w czasopismach. W przeciwieństwie do INSPEC'a czy MEDLINE nie jest ukierunkowana tematycznie i zawiera także sporą liczbę czasopism medycznych. W praktyce jednak okazuje się, że UnCover, pomimo bardziej efektywnego przeszukiwania podaje mniejszą liczbę prac niż MEDLINE. Dużą zaletą jest możliwość zamówienia wybranych artykułów do przysłania faxem, niestety wymaga to dodatkowej opłaty.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem : http://www.uncover.org

[Melvyl]

Jeden z lepszych systemów bibliotecznych dostępnych przez WWW. Umożliwia przeszukiwanie książek w systemie bibliotecznym uniwersytetów kalifornijskich (USA).

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem http://192.35.215.185/mw/mwcgi.mbLB

[Beilstein]

Podstawowa baza związków chemicznych, sposobów ich otrzymywania i własności fizykochemicznych. Bazy Beilstein'a zintegrowane są właściwie w jeden olbrzymi system. Szczegóły architektury są niewidoczne dla użytkowników, co pozwala na przeszukiwanie informacji o ok. 6.8 milionów zwiazków organicznych, o ponad 10.8 milionach reakcji ich syntezy, a także o ok. 30 milionów własności tych związków za pośrednictwem prostego programu graficznego. Ze względu na poszerzenie bazy o informacje o własnościach toksycznych i biochemicznych dostęp do bazy jest interesujący także dla środowiska lekarskiego.

Warunki dostępu:

Baza jest dostępna w IF UMK i ICh UMK z wybranych komputerów. Korzystanie z niej wymaga zainstalowania dedykowanego oprogramowania.

[MDL]

Jedna z najbardziej popularnych baz chemicznych, zawierająca szeroką informację o związkach chemicznych.

Warunki dostępu:

Dostęp wyłacznie w ICM (Warszawa) poprzez specjalne oprogramowanie dostępne tylko na SGI.

[NIST]

Baza NIST National Institute of Standards zawierająca podstawowe własności związków chemicznych.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://www.chem.ox.ac.uk/mom/chemical-database/

[Cambridge Structural Database System]

Baza danych struktur krystalograficznych małych cząsteczek Baza zawiera 3D struktury 160091 cząsteczek (stan z X 1996), uzyskane w wyniku interpretacji eksperymentalnych danych rentgenograficznych pochodzących z dyfrakcji elektronowej (w większości) oraz neutronowej.

Warunki dostępu:

Dostęp poprzez specjalne oprogramowanie dostępne tylko na SGI. Dostęp jak na razie wyłącznie w ICM, po wypełnieniu licencji.

[Protein Data Bank]

Baza zawiera 3D struktury 4508 białek dostępne w Protein Data Bank w Brookhaven (stan z X 1996).

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://pdb.icm.edu.pl

[ChemFinder]

Baza podstawowych informacji o związakach chemicznych. Zawiera wzór chemiczny, nazwę opraz podstawowe własności fizykochemiczne ponad 75 000 związków.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://chemfinder.camsoft.com/

[Cząsteczki przydatne w farmacji]

Baza zawiera ponad 400 trójwymiarowych struktur cząsteczek posiadających własności farmaceutyczne. Dane przeglądane są alfabetycznie, z możliwością prezentacji trówymiarowej o ile zainstalowany jest program Chemscape Chimie lub RasMol.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://www.chem.ox.ac.uk/mom/chemical-database/

[Brain Map]

Baza danych zawierająca informacje dotyczące mózgu. Opisy eksperymentów, odnośniki do literatury.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW w zasadzie bez ograniczeń pod adresem: http://biad63.uthscsa.edu/cgi-bin/brainmap.pl?welcome*guest

Po zarejestrowaniu się otrzymujemy pełny dostęp do danych.

[Atlas Dermatologiczny on-line]

Atlas dermatologiczny on-line, dostepny takze na CD.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW w zasadzie bez ograniczeń pod adresem: http://www.derma.med.uni-erlangen.de/bilddb/index_e.htm

[Baza czasopism PFUN]

Baza zawierająca informację o czasopismach naukowych prenumerowanych w Polsce. Pozwala na znalezienie instytucji prenumerujacej dane czasopismo. Niestety baza nie jest pełna i największe braki występują w danych dotyczących bibliotek Instytutów PAN.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://wwwtech.net.pl/PFUN/PFUN.html

[Słownik Języka Polskiego]

Elektroniczna wersja Słownika Języka Polskiego PWN (dostępna niezależnie na CD), a także Słownika Języka Polskiego W. Doroszewskiego.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się z wykorzystaniem oprogramowania Ultranet. Baza dostępna jest w sieci TORMAN dla komputerów z numerami IP 158.75.*.*

[Encyklopedia Multimedialna]

Jedna z pierwszych encyklopedii dostepnych zarówno na CD jak i w sieci INTERNET. Encyklopedia Wiem jest niestety stosunkowo skromna pod względem zawartości - odpowiada typowej jednotomowej encyklopedii w wydaniu książkowym. Można mieć również zastrzeżenia do doboru haseł i informacji w nich zawartych.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://www.encyklopedia.pl

[Katalog Nauki w Polsce]

Baza zawierająca informacje o jednostach naukowych, badawczych i badawczo rozwojowych w Polsce, łacznie z uczelniami wyższymi. Zawiera także dane o samodzielnych pracownikach nauki.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się z wykorzystaniem oprogramowania Ultranet. Baza dostępna jest w sieci TORMAN dla komputerów z numerami IP 158.75.*.*

[Katalog BG UMK]

Katalog książkowy Biblioteki Głównej UMK. Katalog jest stosunkowo ubogi i zawiera dane jedynie o najnowszych pozycjach i ma być sukcesywnie uzupełniany o starsze pozycje.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się z wykorzystaniem oprogramowania Ultranet. Baza dostępna jest w sieci TORMAN dla komputerów z numerami IP 158.75.*.*

[Biblioteka Kongresu USA]

Spis książek największej w USA biblioteki. Informacje o wydarzeniach kulturalnych.

Warunki dostępu:

Dostęp przez WWW pod adresem: http://lcweb.loc.gov/ lub http://www.loc.gov/

[BioMedNet]

Serwer zawierający szereg informacji związanych z medycyną, chemią i biologią. Dostęp jest bezpłatny, jednak wymaga rejestracji użytkownika w celu otrzymania identyfikatora i hasła. Serwis pozwalna na dostęp do MEDLINE, a także przeglądania zawartości szeregu czasopism medycznych i chemicznych. Niestety dostęp do pełnych wersji artykułów jest płatny.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://biomednet.com/

[BioSites]

Serwer zawiarajacy aktualny spis stron WWW dotyczacych nauk biomedycznych. Jest to polaczone przedsiewziecie bibliotek USA.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://galen.library.ucsf.edu/biosites/

[Bazy dostępne na serwerze NIH (USA)]

Serwer NIH (National Institute of Health, USA) udostępnia na swoim serwerze szereg baz danych w tym MEDLINE, AIDSLINE, TOXLINE. Dostęp do większości baz jest bezpłatny i nie wymaga autoryzacji dostępu.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/PubMed/

[Czasopisma medyczne dostępne w Internecie]

Jedna z najpełniejszych list czasopism medycznych dostępnych w sieci INTERNET jest dostępna na serwerze NIH (National Institute of Health, USA). W chwili obecnej część czasopism udostępnia pełne teksty artykułów inne pozwalają na przeglądanie spisu treści (często ze streszczeniami).

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/PubMed/fulltext.html

[Czasopisma chemiczne dostępne w Internecie]

Najpełniejsza lista czasopism chemicznych dostępna w sieci INTERNET znajduje się na serwerze ChemConnect. W chwili obecnej część czasopism udostępnia pełny tekst artykułów inne pozwalają na przeglądanie spisu treści (często ze streszczeniami). Do szeregu czasopism można uzyskać dostęp rejestrując się (bezpłatnie) jako użytkownik sieci ChemConnect.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://www.chemconnect.com/library/journalall.html

[Drug InfoNet]

Strony WWW poświęcone lekom zebrane na podstawie informacji dostępnych w internecie. Bardzo obszerne informacje dotyczą zaledwie wybranych leków, chociaż głównie nowo wprowadzanych na rynek.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://www.druginfonet.com/

[PharmInfoNet]

Baza leków zawiarająca dane o działaniu specyfików. Zawiera odnośniki do artykułów omawiających własności danego specyfiku.

Warunki dostępu:

Dostęp odbywa się poprzez WWW bez ograniczeń pod adresem: http://pharminfo.com/drugdb/dbmnu.html

Perspektywy

Rozwój sieci komputerowych, oraz technik informatycznych doprowadził do coraz powszechniejszego udostępniania informacji poprzez sieć komputerową, zarówno lokalną jak też sieć INTERNET. Rozwiązanie takie pozwala na zmniejszenie kosztów udostępniania informacji, a także na dostęp użytkowników do ogromnych zasobów. W wielu przypadkach rozmiar dostępnych baz danych przekracza dziesiątki GB co uniemożliwia ich udostępnianie na tradycyjnych nośnikach takich jak dyskietki czy dyski optyczne. Zdalny dostęp pozwala także na zastosowanie do obsługi i wyszukiwania informacji komputerów o mocach obliczeniowych znacznie przekraczajacych możliwości typowych komputerów osobistych co pozwala na obsługę wielu użytkowników jednocześnie i szybkie wyszukiwanie informacji.

Kolejnym istotnym czynnikiem jest możliwość znacznie szybszej aktualizacji baz danych zlokalizowanych centralnie. Na przykład baza MEDLINE aktualizowana jest co miesiąc (istnieje możliwość aktualizacji co tydzień), podczas gdy dostępna tradycyjnie na CD jest aktualizowana kwartalnie. W analogiczny sposób użytkownik ma możliwość dostępu do czasopism praktycznie natychmiast po ich opublikowaniu, czasami z ponad miesięcznym wyprzedzeniem w stosunku do wersji drukowanej.

W najbliższych latach należy spodziewać się coraz większej popularyzacji dostępu do czasopism poprzez sieć INTERNET, gdyż coraz więcej wydawców udostępnia czasopisma w ten sposób. Należy podkreślić, że prenumerata elektronicznych wersji czasopism jest tańsza niż przenumerata tradycyjna, często przez pierwsze lata wręcz bezpłatana. Ze względu na koszt prenumeraty, przesyłek a także koszt składowania i udostępniania czasopism (stanowiący 60 kosztów utrzymania bibliotek) należy spodziewac się ograniczania prenumeraty tradycyjnej, drukowanej wersji czasopism.

Technologia WWW rozwijana na potrzeby sieci INTERNET staje się także coraz ważniejszym narzędziem stosowanym przy udostępnianiu różnorodnych baz danych. Wzmożone zainteresowanie takim sposobem udostępniania informacji zauważalne jest także w intensywnym rozwoju narzędzi komercyjnych. Wszystko wskazuje więc, że coraz więcej informacji będzie udostępnianych, niestety odpłatnie, w sieciach komputerowych.

Niezwykle interesujące z punktu widzenia zastosowań medycznych są pojawiajace się możliwości udostępniania informacji graficznej (przekroje, obrazy, wyniki analiz medycznych, dane epidemiologiczne i inne). Dostepne oprogramowanie, a także możliwości techniczne są w chwili obecnej w stanie sprostać pojawiającemu się zapotrzebowaniu. Przykładem łącznia i dostosowywania istniejącego oprogramowania do bardzo specyficznych potrzeb może być Baza Motyli Dziennych Polski (http://www.biol.uni.torun.pl). Należy spdziwać się, że analogiczne rozwiązania zostaną zastosowane w dziedzinach związanych z medycyną i ochroną zdrowia. Już obecnie sieci komputerowe stosowane są w Gdańsku do przekazywania informacji z laboratoriów analitycznych do szpitala, a kolejne przykłady pojawią się pewnie niebawem.

W związku ze stosowaniem sieci komputerowych jako metody dostępu do baz danych należy zwrócić uwagę na poufność informacji. Ze względu na dobro pacjenta, a także ze względu na obowiązujące ustawodawstwo należy dbać o pełną ochronę informacnji dotyczącą pacjenta. Z tego powodu informacja na przykład o wynikach badań analitycznych przesyłana z laboratorium do szpitala przy użyciu sieci publicznych (INTERNET) musi być specjalnie szyfrowana i kodowana, by uniemozliwić dostęp do niej osób niepowołanych. Należy spodziewać się, że informacje zawierające dane personalne bedą, o ile to tylko możliwe, przekazywane wydzielonymi łączami z pominięciem sieci publicznych, gdyż tylko taki sposób jest w pełni bezpieczny. Niemniej jednak, w uzasadnionych przypadkach informacja może być udostępniana i przekazywana w sieciach publicznych, przy zachowaniu jednak ochrony danych personalnych pacjenta.

Podsumowując, przedstawiony stan i możliwości wykorzystania sieci komputerowych dostępu do baz danych pokazuje, że coraz więcej informacji, dotyczącej medycyny i ochony zdrowia jest dostępna poprzez sieć INTERNET. Możliwości te rosną praktycznie z każdym rokiem i stanowią niezwykle obiecujące narzędzie.

Piotr Bała

Ostatnia modyfikacja 9.04.1999

Literatura

P. Grochowski, Światowe Bazy Danych, Polska Fundacja Upowszechniania Nauki 1998, ISBN 83-904499-6-X