Wprowadzenie do Linuxa

1 Wstęp

1.1 Trochę historii UNIX-a i .. wolnego oprogramowania

1969 pierwszy UNIX z powłoką (ang. shell), edytorem tekstu, pisany w kodzie maszynowym na komputery architektury PDP-7 i PDP 9, Ken Thompson, Dennis Richie, Bell Labs, firma AT&T, New Jersey, USA
1972 druga edycja UNIX-a zawierająca potoki (ang. pipe)
1973 jądro systemu w języku C (Dennis Richie) - UNIX staje się przenośny
1975 wprowadzenie UNIX-a (szóstej wersji) na uczelnie do zastosowań naukowych, m.in. do Kalifornijskiego Uniwersytetu Berkeley
1977 powstaje BSD (Berkeley Software Distribution) - m.in. edytor ex (Bill Joy), kompilator Pascala
1983 System V - pierwszy komercyjny UNIX (AT&T)
Blokada źródeł UNIX-a, początki ruchu na rzecz wolnego oprogramowania (ang. open source)
1983 rozpoczęcie pracy nad GNU (Gnu is Not Unix), Richard Stallman (MIT), wszystko przez drukarkę Xerox
1983 Richard Stallman (MIT) tworzy Free Software Fundation - celem jest stworzenie wolnego systemu operacyjnego
1984 wydanie 4.2BSD zawierający np. TCP/IP (początki internetu)
W międzyczasie mnożą się komercyjne jak i darmowe odmiany UNIX-a - brak standardu
BSD + System V = Solaris (Sun)
1988 specyfikacja POSIX.1 w odpowiedzi Single UNIX Specification
1989 pierwsza wersja licencji GNU GPL (Ogólna Publiczna Licencja)
1990 na zamówienie MS powstaje Xenix - pierwszy UNIX dla PC
1991 Linus Torvalds i jądro Lunixa
1992-1994 procesy sądowe AT&T i Novel wstrzymują rozwój kodu z Berkley, jednak na bazie BSD powstają FreeBSD i NetBSD
1994 powstaje Red Hat Linux (Linux rozpowszechniany w dystrybucjach)
Drzewo genealogiczne UNIX-a

źródło: Wikipedia

1.2 Budowa i własności systemu UNIX

Główne cechy systemu Unix:

• wielozadaniowość - system z podziałem czasu, pozwala na uruchamianie wielu procesów jednocześnie

• wielodostępowość - umożliwia pracę z wieloma użytkownikami

Budowa Unixa:

• jądro (ang. kernel) - niskopoziomowe oprogramowanie obsługujące sprzęt, dostarczające określone usługi dla programów użytkowych (realizuje system plików, planuje przydziału pracy procesora, zarządza pamięcią i urządzeniami zewnętrznymi, inicjuje działanie systemu, zapewnia mechanizmy komunikacji, dostarcza zestawu wywołań systemowych)

• powłoka (ang. shell) - interpreter poleceń, pozwala na komunikację użytkownika z urządzeniami i procesami, uruchamianie programów i nadzorowanie ich pracą - najpowszechniejsze powłoki to: sh, ksh, csh, tcsh, bash

• biblioteki systemowe

• oprogramowanie

Pliki w Unixie:

• plik jest ciągiem bajtów

• pliki są zorganizowane w postaci drzewa wyrastającego z korzenia /. Do każdego pliku możemy dostać się podając ścieżkę od korzenia (ścieżka bezwzględna) lub względem bieżącego katalogu (ścieżka względna)

• katalogi też są plikami, zawierają informację o innych plikach (katalogach), które się w nich znajdują. Każdy katalog zawiera plik o nazwie . (kropka) będący odniesieniem do tego katalogu oraz plik o nazwie .. (dwie kropki) będący odnośnikiem do katalogu położonego wyżej

• urządzenia zewnętrzne (drukarki, terminale, dyski itp.) oraz kanały komunikacji międzyprocesorowej reprezentowane są za pomocą plików ”specjalnych” umieszczonych w katalogu /dev)

• działające procesy również dostępne są w postaci plików w katalogu /proc

• nazwy plików są dowolne, nie dłuższe niż 255 znaków. Pliki których nazwy rozpoczynają się od kropki (np. .tcshrc) są plikami ukrytymi

• każdy plik jest własnością określonego użytkownika oraz jest skojarzony z pewną grupą użytkowników. Dla każdego pliku istnieją jasno określone uprawnienia dostępu (odczytu, edycji i uruchamiania) dla każdego użytkownika.

• wszystko w UNIXie jest plikiem

Struktura katalogów:

• korzeń drzewa katalogów

• katalog zawierający najważniejsze polecenia systemowe (np. /bin/ls, /bin/cp, etc.)

• katalogi domowe użytkowników (np. /home/marek to katalog domowy użytkownika marek)

• najważniejsze biblioteki (np. /lib/libc.so - biblioteka języka C, /lib/modules/ - moduły jądra, itp.)

• katalog domowy administratora systemu

• najczęściej używane miejsce do montowania nośników (systemów plików), np. dyskietek, dysków, płyt cdrom

• globalne pliki konfiguracyjne (np. /etc/passwd - lista użytkowników (kont))

• pliki urządzeń (np. /dev/lp1 - drukarka, /dev/hda1 - pierwsza partycja głównego dysku)

• pseudo-system plików z informacjami o procesach (np. /proc/cpuinfo - inf. dotyczące procesora)

Ścieżka do pliku:

• bezwzględna - od korzenia drzewa
  przykład: /usr/share/local/

• względna - poczynając od bieżącego katalogu
  przykład: ../../usr/share/local/

1.3 Rozpoczynamy pracę

Przed rozpoczęciem pracy w systemie Unix należy posiadać konto, czyli przydzielony identyfikator i hasło dostępu. Każdy użytkownik ma określone prawa dostępu do zasobów systemu. Zasady te ustala administrator (ang. root) czyli super użytkownik mający (nieomal) nieograniczoną władzę nad systemem.

Serwery dostępne dla studentów WFAiIS:

• tor7.fizyka.umk.pl - (ferm) serwer aplikacji dostępny dla studentów (dostęp wyłącznie z sieci lokalnej)

• polon7.fizyka.umk.pl - (polon) serwer aplikacji dostępny dla studentów (dostęp wyłącznie z sieci lokalnej)

• ameryk.fizyka.umk.pl - serwer dostępowy (ssh, scp, poczta) dostępny z internetu

Regulamin sieci LAN można znaleźć pod adresem https://www.ifiz.umk.pl/dla-pracownikow/lan/

Zdalna sesja w trybie tekstowym.

Logowanie do powłoki linuksowej z systemu Windows możliwe jest za pomocą programu Putty, który obsługuje bezpieczny protokół ssh. Po uruchomieniu programu należy w odpowiednim miejscu podać adres serwera np. ameryk.fizyka.umk.pl. Rozpoczynamy pracę logując się do systemu podając identyfikator (ang. login) oraz hasło (ang. password) po czym terminal powinien przywitać nas linią zachęty w postaci:

student@ameryk:~$

Korzystając z powłoki linuksowej (dostępnej np. w środowisku Cygwin) zalogujemy się za pomocą polecenia ssh.

$ ssh identyfikator@ameryk.fizyka.umk.pl

Po zakończeniu pracy w powłoce wydajemy polecenie logout lub exit.

Zdalna sesja w trybie graficznym:

Chcąc uruchomić graficzne aplikacje na zdalnym serwerze można skorzystać z programu Cygwin (środowisko linuksowe w systemie Windows). Połączenie X-serwera ze zdalnym serwerem uzyskujemy wydając w powłoce Cygwina polecenie:

$ X -query ferm.fizyka.umk.pl :8

Praca w trybie graficznym jest również możliwa za pośrednictwem VNC. W tym celu należy najpierw po zalogowaniu na wybrany serwer za pomocą ssh wydać komendę:

$ vncserwer

Polecenie uruchomi pulpit identyfikowany za pomocą liczby całkowitej. Przy pierwszym uruchomieniu zostaniemy poproszeni o podanie hasła, które będzie używane przy łączeniu za pomocą aplikacji klienckiej. Teraz połączenie do pulpitu możliwe jest za pomocą dowolnej aplikacji klienckiej VNC (np. vncviewer, RealVNC, itp.), gdzie w polu adresu należy podać adres serwera wraz z numerem pulpitu podanym przy uruchomieniu serwera, np:. polon7.fizyka.umk.pl:13

Zmiana hasła:

Zmiana hasła na serwerze ferm dokonywana jest poprzez formularz dostępny na stronie UCI pod adresem http://www.uci.umk.pl/studenci/konto/korzystanie/. Na serwerach wydziałowych hasło jest uaktualniane raz na dobę (około godz. 2).

Zasady nadawania hasła:

• co najmniej 9 znaków, w tym przynajmniej jedna duża litera i znak specjalny lub cyfra

• prZeMIesZanE DUżE i małe litery oraz cyfry i znaki specj@1ne

• nie podawać swoich danych osobistych, daty urodzenia itp.

• nie należy stosować słów które można znaleźć w słowniku wyrazów polskich lub angielskich

• nie używać prostych sekwencji np.: qwerty, 123456

Hasło powinno stanowić pozornie przypadkowy ciąg znaków ale powinno dać się łatwo zapamiętać.
Przykłady haseł: t@Jn3|ha51o albo s2Um1_d0kola=la5

2 Podstawowe polecenia

Lista najbardziej podstawowych poleceń (w dalszej części znajdzie się ich dokładniejszy opis):

ls	lista plików w bieżącym katalogu
cd katalog	zmiana katalogu
pwd	bieżący katalog
file plik	określa rodzaj pliku
cat plik	wypisuje zawartość pliku na ekranie
exit, logout	zamknięcie sesji
man polecenie	wyświetla opis polecenia

2.1 Obsługa powłoki Bash

Najważniejsze skróty klawiszowe:

Ctrl + A	kursor na początek linii
Ctrl + E	kursor na koniec linii
Ctrl + L	wyczyść terminal
Ctrl + R	szukaj polecenia w historii
Ctrl + C	przerwij działanie programu
Ctrl + Z	zawieś działanie programu
$\uparrow$, $\downarrow$	historia poleceń
Shift + PageUp	przewiń bufor terminala
Shift + PageDown
Tab	uzupełnianie składni polecenia
Tab Tab	wyświetlenie listy uzupełnień
Shift + Ins	wklejanie zawartości schowka

2.2 Anatomia polecenia

Ogólna postać poleceń wydawanych w powłoce wygląda tak:

polecenie [-opcje]…  [argumenty]…

gdzie polecenie jest nazwą programu (polecenia), który chcemy uruchomić (program powinien znajdować się w jednym z katalogów zawartych w zmiennej systemowej PATH, jeśli tak nie jest to musimy podać pełną ścieżkę do danego polecenia, np. /bin/ls)

-opcje

to ciąg znaków poprzedzony myślnikiem. Opcje modyfikują działanie programu (polecenia). Na przykład ls -t wyświetli listę plików w kolejności posortowanej względem czasu modyfikacji.

argumenty

to elementy na których operuje polecenie (np. nazwy plików, ciągi znaków). Na przykład ls /bin wyświetli listę plików w katalogu /bin.

Notacja stosowana w dokumentacji zakłada, że zawartość nawiasów kwadratowych [] jest opcjonalna zaś … (wielokropek) oznacza, że poprzednia część polecenia może się powtarzać wielokrotnie

Przykład:
ls [-la] [katalog]…
oznacza, że polecenie ls może być modyfikowane za pomocą opcji -a lub -l i argumentem tego plecenia może być katalog lub lista katalogów oddzielona znakiem spacji.
$ ls -l /usr
$ ls -a /usr /home /etc
$ ls -l -a /etc
$ ls -la /home /etc

2.3 Gdzie szukać pomocy?

2.3.1 Opcja -h –help

Wiele poleceń wyświetli pomoc na temat sposobu użycia gdy uruchomimy je z dodatkową opcją -h lub --help.
Przykład:
$ ls --help
$ man -h

2.3.2 Podręcznik systemowy

W systemie znajduje się podręcznik man zawierający opis wszystkich dostępnych poleceń i programów, opis funkcji systemowych oraz zainstalowanych bibliotek i wiele innych przydatnych informacji.

man

wyświetla strony podręcznika (manuala) dotyczące danego polecenia
Postać: man [rozdzial] [opcje] nazwa

Otrzymujemy opis składni i wszystkich opcji danego polecenia

Przykład:
$ man ls
wyświetli opis polecenia ls zawarty w podręczniku man.

Program man oferuje wiele skrótów klawiszowych ułatwiających przeglądanie zawartości podręcznika oraz wyszukiwanie wyrażeń. Szczegółową pomoc na ten temat otrzymamy wciskając przycisk h.

whatis

przeszukuje podręcznik (opisy poleceń) w poszukiwaniu danej nazwy.
Postać: apropos nazwa...

Przykład:
$ whatis ls less
Wyświetli krótki opis poleceń ls i less.

apropos

przeszukuje opisy poleceń podręcznika man w poszukiwaniu danego słowa (wyrażenia regularnego).
Postać: apropos słowo_szukane

Przykład:
$ apropos grep
Wyświetli opisy zawierające słowo grep.

Możliwe jest stosowanie wyrażeń regularnych (więcej informacji w rozdziale dotyczących narzędzi tekstowych).

Przykład:
$ apropos ’^l(..)?s$’
Wyświetli wpisy które rozpoczynają się od litery l, kończą na literą s a pomiędzy nimi mogą wystąpić dowolne dwa znaki lub brak znaku. Więc do tego wzoru pasuje zarówno opis polecenia ls jak i less

info

podręcznik GNU
Postać: info [temat]

Pomiędzy tematami i zagadnieniami w podręczniku info można poruszać się poprzez odnośniki. Najważniejsze skróty klawiszowe: n - przejście do następnego rozdziału, p - przejście do poprzedniego rozdziału, u - wyjście do rozdziału nadrzędnego (np. do spisu rozdziałów), Enter - przejście do treści wskazanej w menu przez kursor. Pełną listę możliwych poleceń otrzymamy wciskając ?.

Przykład:
$ info
wyświetli spis najważniejszych tematów opisanych w podręczniku
$ info coreutils
wyświetli rozdział dotyczący podstawowych narzędzi dostarczonych z systemem
$ info ls
opis polecenia ls

2.3.3 Polecenia wbudowane w Bash

Powłoka Bash posiada własne wbudowane polecenia, które również opisane są w obszernej dokumentacji man bash. Pomoc dotycząca tych poleceń uzyskamy również za pomocą polecenia help.

help

pomoc dotycząca poleceń wbudowanych w powłokę
Postać: help [komenda]

Powłoka zawiera wiele wbudowanych poleceń. Aby poznać ich listę wystarczy uruchomić polecenie help nie podając żadnych argumentów. O wszystkich poleceniach powłoki można też dowiedzieć się z podręcznika man bash.

Przykład:
$ help
wypisze listę wbudowanych poleceń powłoki Bash
$ help type
wypisze pomoc dotycząca polecenia type

type

określa rodzaj polecenia
Postać: type polecenie

Polecenie type pozwala przekonać się o tym czy dane polecenie jest wbudowanym poleceniem powłoki, poleceniem systemowym czy aliasem (przezwiskiem innego polecenia).
$ type cd
cd jest wewnętrznym poleceniem powłoki

$ type date
date jest /usr/bin/date

$ type ll
ll jest aliasem do ls -l --color=auto’

2.4 Ćwiczenia

1. Dowiedź się do czego służą polecenia: alias, echo, rm, test, w, [

2. Które z poleceń z poprzedniego ćwiczenia jest wbudowanym poleceniem powłoki Bash. W jakim katalogu znajdują się wymienione tu polecenia systemowe?

3. Jaka jest różnica pomiędzy poleceniem ls -a oraz ls --all ?

4. Jaka jest różnica pomiędzy poleceniem ls -a oraz ls -A ?

5. Jakiego typu są pliki: /bin/ls, /etc/passwd, ., .., /dev/null, /etc/rc1.d ?

6. Jakie polecenia zaczynające się od liter ls dostępne są w Bash?

7. Znajdź polecenia posiadające w opisie słowo browser

8. Co wykona polecenie cd . ?

9. Jaki jest efekt polecenia cd /Ala/ma/kota/ ?

10. Spróbuj przejść do katalogów i wyświetl ich zawartość:
    /
    /home
    /root/
    /usr/include/

11. Wróć do swojego katalogu domowego

12. Wyświetl zawartość pliku /etc/hostname oraz /etc/hosts

13. Dowiedź sie jak za pomocą cat ponumerować linie wyświetlanego pliku i wyświetl w ten sposób zawartość /etc/hosts

14. Sprawdź czy polecenie cd jest poleceniem systemowym czy poleceniem wbudowanym w powłokę Bash?

15. Przejdź do katalogu /home/grochu/unix_20 i wyświetl zawartość pliku o nazwie -A B

3 Zarządzanie plikami

Opis narzędzi służących do zarządzania plikami można znaleźć w dokumentacji systemowej pod hasłem fileutils.

3.1 Najważniejsze polecenia

ls

wyświetla zawartość katalogu
Postać: ls [opcje] [plik…]

Przykład:
$ ls
wyświetli zawartość bieżącego katalogu

$ ls /bin
wyświetli listę plików w katalogu /bin

Polecenie ls może być uruchamiane z wieloma parametrami (zobacz man ls).

Najczęściej używanymi są:
-l wyświetla dokładne informacje o plikach (rodzaj pliku, uprawnienia, nazwę właściciela grupę, rozmiar, datę modyfikacji)
-a wyświetla wszystkie pliki, także pliki ukryte (ich nazwa zaczyna się od kropki)
-s wyświetla dodatkowo rozmiar plików
-R rekurencyjne wyświetlanie zawartości katalogów (wraz z podkatalogami)
-d wyświetla katalogi a nie ich zawartość
-t posortowanie wyniku według czasu modyfikacji pliku
-S posortowanie wyniku według rozmiaru plików
-r odwrócenie kolejności sortowania
-i wyświetla numer i-węzła plików

Przykład:
$ ls -la /etc /home
wyświetli dokładną informację o wszystkich plikach w katalogach /etc i /home

mkdir

tworzy katalog
Postać: mkdir [-p] katalog…

Przykład:
$ mkdir nowykatalog
utworzy katalog o nazwie nowykatalog

Najważniejsze opcje:
-p pozwala tworzyć ”gałęzie” katalogów

Przykład:
$ mkdir -p kat1/kat2/kat3/kat4
utworzy cztery puste katalogi (jeden wewnątrz drugiego)

rmdir

usuwa puste katalogi
Postać: rmdir [-p] katalog…

Przykład:
$ rmdir nowykatalog
usunie pusty katalog o nazwie nowykatalog

Przykład:
$ rmdir -p kat1/kat2/kat3/kat4
usunie całą ”gałąź” pustych katalogów

cd

zmienia bieżący katalog
Postać: cd [katalog]

Przykład:
$ cd /usr/bin
spowoduje przejście do katalogu /usr/bin
$ cd $\mathrm{\sim }$
spowoduje powrót do katalogu domowego
$ cd ..
przejście do katalogu położonego wyżej
$ cd -
powrót do ostanio odwiedzonego katalogu
$ cd
powrót do katalogu domowego

rm

usuwa pliki
Postać: rm [opcje] plik…

Przykład:
$ rm dane.txt
usunie plik o nazwie dane.txt
$ rm *.txt
usunie wszystkie pliki z rozszerzeniem .txt

Najważniejsze opcje:
-f nie pytaj o potwierdzenie podczas usuwania
-r usuń rekurencyjnie, przydatne przy usuwaniu katalogów wraz z zawartością
-i pytaj o potwierdzenie przy usuwaniu każdego pliku

Przykład:
$ rm -fr katalog
usunie cały katalog

cp

kopiuje pliki i katalogi
Postać:
cp plik1 plik2
cp plik... katalog
cp -r katalog1... katalog2

Przykład:
$ cp /etc/passwd $\mathrm{\sim }$/kopia_dane.txt
tworzy kopię pliku /etc/passwd o nazwie kopia_dane.txt w katalogu domowym użytkownika

$ cp * jakis_katalog/
skopiuje wszystkie pliki z bieżącego katalogu do katalogu jakis_katalog (katalog docelowy musi istnieć)
$ cp /etc/hosts .
skopiuje plik hosts z katalogu /etc do bieżącego katalogu

Najważniejsze opcje:
-r kopiowanie rekurencyjne, pozwala kopiować katalogi z całą zawartością

Przykład:
$ cp -r /usr/src .
kopiuje katalog /usr/src do bieżącego katalogu
$ cp -r /usr/src nowy_katalog
kopiuje katalog /usr/src do bieżącego katlogu zmieniając jego nazwę na nowy_katalog

mv

przenosi pliki
Postać:
mv plik1 plik2
mv plik… katalog

Przykład:
$ mv dane.txt nowedane.txt
zmienia nazwę pliku dane.txt na nowedane.txt
$ mv *.c programy/
przeniesie wszystkie pliki z bieżącego katalogu posiadające rozszerzenie *.c do katalogu programy

pwd

wyświetla bieżący katalog
Postać: pwd

Przykład:
$ pwd
/home/student

Opcja -P powoduje wypisanie bieżącego katalogu z pominięciem dowiązań symbolicznych.

ln

tworzy dowiązanie (sztywne lub symboliczne) do plików
Postać:
ln [opcje] plik nazwa_dowiazania
ln [opcje] plik... katalog

Przykład:
$ ln dane.txt lndane.txt
tworzy dowiązanie sztywne do pliku dane.txt o nazwie lndane.txt
$ ln /etc/* tmp/
tworzy dowiązania sztywne w katalogu tmp dla wszystkich plików z katalogu /etc
Uwaga: każdy plik istnieje dopóki nie usuniemy wszystkich jego dowiązań.

Najważniejsze opcje polecenia ln:
-s tworzy dowiązanie symboliczne. W przeciwieństwie do dowiązania sztywnego dowiązanie symboliczne może być tworzone dla katalogów oraz dla plików położonych w obrębie innego systemu plików.

O liczbie dowiązań do pliku informuje wynik polecenia ls -l (druga kolumna).
$ ln -s /etc etc_link
$ ln /etc/passwd passwd_link
$ ls -l

lrwxrwxrwx 1 student stud   5 03-06 20:14 etc_link -> /etc/
-rw-r--r-- 2 student stud 465 2009-04-02  passwd_link

touch

zmienia datę modyfikacji pliku lub tworzy pusty plik
Postać: touch [opcje] plik…

Przykład:
$ touch nowyplik

file

wyświetla informację o zawartości pliku
Postać: file [opcje] plik…

Przykład:

$ file main.c index.html /etc/hosts
main.c:     ASCII C program text
index.html: HTML document text
/etc/hosts: ASCII text

du

wyświetla rozmiar zajętej przestrzeni dyskowej
Postać: du [opcje] plik…

Najważniejsze opcje:
-b w bajtach
-k w kilobajtach
-m w megabajtach
-h w czytelnej formie
-s tylko objętość całkowita dla każdego argumentu
-c podsumowanie dla wszystkich plików

Przykład:
$ du -ms dokumenty
wyświetli zajętość w megabajtach katalogu dokumenty
$ du -h -s -c *
wyświetli rozmiar wszystkich plików i katalogów w bieżącym katalogu w czytelnej postaci oraz z podsumowaniem.

mc

program Midmight Commander
Postać: mc [opce] [katalog1 [katalog2]]

Program konsolowy do zarządzania plikami wzorowany na programach Norton Commander i Total Commander

Inne przydatne polecenia: stat, mkfifo, lsof, shred, mknod, dd, find, rename

3.2 Znaki specjalne powłoki - dopasowanie nazw plików

*	dopasowanie dowolnego ciągu znaków
?	dopasowanie pojedynczego znaku
[lista]	dopasowanie jednego ze znaków z podanej listy
[^lista]	dopasowanie jednego znaku nie należącego do listy
{ciąg1,ciąg2,…}	rozwinięcie napisu z użyciem wszystkich kombinacji ciągów znaków
\*	cytowanie pojedynczego znaku specjalnego
’napis’	cytowanie wszystkich znaków w napisie
"napis"	cytowanie wszystkich znaków w napisie oprócz $ i !

Przykłady:
$ ls *.txt
wyświetli listę plików z .txt na końcu

$ cp /etc/p*d $\mathrm{\sim }$
skopiuje pliki, których nazwa zaczyna się na p a kończy na d z katalogu /etc do katalogu domowego użytkownika

$ rm plik?.txt
usunie pliki takie jak plik1.txt oraz pliki.txt

$ ls /etc/[abc]*
wyświetli listę plików z katalogu /etc, których nazwy zaczynają sie na a, b lub c

$ ls /bin/*[a-g]
wyświetli listę plików z katalogu /bin, których nazwy kończy jedna z liter od a do g

$ rm *.[^a-z]
usunie pliki, których nazwy nie kończą się małą literą alfabetu

$ mkdir katalog_{1,2,3}
utworzy 3 katalogi katalog_1, katalog_2 i katalog_3

$ rmdir plik_[1-4]
usunie puste katalogi plik_1, plik_2, plik_3, plik_4

$ echo {Ala,Ula,Ola}" ma "{psa,kota,rybkę}. utworzy 6 napisów, po jednym dla każdej pary napisów podanych w nawiasach

$ touch to\ jest\ plik\ ze\ spacjami w nazwie
utworzy plik o nazwie "to jest plik ze spacjami w nazwie"

$ mkdir "nowy katalog"
utworzy katalog o nazie "nowy katalog"

$ mv ’nowy katalog’ ’***’
zmieni nazwę katalogu nowy katalog na ***

3.3 Ćwiczenia

1. Obejrzyj zawartość katalogów /etc, /proc, /dev, /home, /dev, /lib, /home/grochu/pliki

2. Co oznaczają kolory plików? Sprawdź rodzaj wybranych plików z katalogów z poprzedniego ćwiczenia.

3. Wyświetl wszystkie pliki (także ukryte) w swoim katalogu domowym w kolejności od najmniejszego rozmiaru do największego

4. Sprawdź dokąd prowadzi dowiązanie symboliczne /etc/localtime

5. Który plik z katalogu /bin posiada najpóźniejszy czas modyfikacji a który najwcześniejszy ?

6. Utwórz w swoim katalogu domowym katalogi według poniższego schematu. Spróbuj dokonać tego za pomocą jednego polecenia.

   .
   |-- katalog
   |   ‘-- katalog
   |-- Mój nowy katalog
   |-- nowy_katalog
   ‘-- raz
       ‘-- dwa
           ‘-- trzy
               ‘-- cztery
   

7. Do katalogu katalog przekopiuj plik /etc/passwd

8. Skopiuj katalog /home/grochu/pliki wraz z całą zawartością do swojego katalogu domowego

9. Do katalogu raz/dwa/trzy skopuj wszystkie pliki z katalogu /etc w których nazwach występuje litera ’a’, ’b’ lub ’p’.

10. W katalogu nowy_katalog utwórz pusty plik o nazwie plik_testowy

11. W katalogu katalog utwórz dowiązanie do pliku nowy_katalog/plik_testowy o nazwie link

12. Za pomocą edytora tekstu (np. nano) zmień treść pliku nowy_katalog/plik_testowy i zapisz w nim kilka linijek tekstu. Następnie go usuń i sprawdź zawartość pliku katalog/link.

13. W katalogu nowy_katalog utwórz dowiązanie symboliczne o nazwie link_symb do pliku katalog/link. Zmień zawartość pliku nomy_katalog/link_symb i zmień jego zawartość. Następnie usuń plik katalog/link. Na co wskazuje teraz utworzone dowiązanie symboliczne?

14. Wyświetl informacje o i-węźle oraz liczbie dowiązań plików nowy_katalog/plik_tekstowy, katalog/link oraz nowy_ktalog/link_symb. Które z plików maja takie same i-węzły?

15. Usuń plik nowy_katalog/plik_tekstowy i sprawdź jak zmieniła się informacja o liczbie dowiązań pliku katalog/link

16. Zmień nazwę katalogu nowy_katalog na stary_katalog

17. Przenieś katalog raz do katalogu stary_katalog zmieniając jego nazwę na jeden

18. Usuń wszystkie pliki i katalogi utworzone w poprzednich ćwiczeniach.

19. Dlaczego komenda rm -fr / nie jest dobrym pomysłem?

20. Jaka jest różnica między wynikiem polecenia ls a ls * ?

21. Ile dowiązań ma pusty katalog? Ile dowiązań ma katalog główny / ? Ile dowiązań ma plik ./ znajdujący sie w pustym katalogu?

22. Sprawdź jaki rozmiar sumarycznie zajmuje twój katalog domowy

23. Wyświetl rozmiar w bajtach wszystkich plików z katalogu /usr/include

24. Wyświetl $i$-węzeł katalogu /, katalogu wskazanego przez pwd oraz katalogu ./

25. Utwórz puste pliki, po jednym na każdy dzień bieżącego roku, wg. schematu 2020-01-01, 2020-01-02, $\mathrm{\dots }$, 2020-12-31. Możemy założyć, że każdy miesiąc ma 31 dni. Ćwiczenie to wykonaj jednym poleceniem.

26. Usuń wszystkie pliki utworzone w poprzednim ćwiczeniu z pomocą jednej komendy. uważaj aby nie skasować przypadkowo pozostałych plików.

27. Czy polecenie ls *.* wyświetli wszystkie pliki z bieżącego katalogu?

4 Narzędzia tekstowe, strumienie

Opis narzędzi służących do wyświetlania i modyfikowania zawartości plików tekstowych można znaleźć w dokumentacji systemowej pod hasłem textutils.

4.1 Najważniejsze polecenia

echo

wypisuje komunikat podany w argumentach
Postać: echo napis…

Przykład:
$ echo Witaj świecie
Witaj świecie

cat

wyświetla zawartość strumienia wejściowego lub zawartość plików
Postać: cat [opcje] [plik…]

Przykład:
$ cat /etc/passwd
wyświetli zawartość pliku /etc/passwd. Polecenie cat może też posłużyć do tworzenia plików tekstowych
$ cat > pliktekstowy
to jest tekst
który zostanie umieszczony
w pliku o nazwie pliktekstowy
Aby zakończyć wciśnij Ctrl+ D
lub do łączenia kilku plików w jedną całość - rezultat można przekierować do pliku:
$ cat pliktekstowy dane.txt > nowy.txt

more

wyświetla zawartość pliku strona po stronie
Postać: more [opcje] plik
Przykład:
$ more /etc/passwd
wyświetli zawartość pliku passwd
$ ls /bin | more
pozwala przejrzeć listę plików w katalogu /bin

less

wyświetl zawartość pliku strona po stronie
Postać: less [opcje] plik
Jest to ulepszona wersja polecenia more pozwalająca poruszać się po pliku zarówno w przód jak i w tył.
Przykład:
$ less /etc/passwd

Programy more i less posiadają wiele funkcji dostępnych za pomocą skrótów klawiszowych o których możemy się dowiedzieć wciskając h. Inne przydatne funkcje uzyskamy wciskając: q - wyjście z programu, /wyrażenie - poszukuje wyrażenia w pliku, n - szuka następnego wystąpienia.

head

wyświetla początek pliku
Postać: head [opcje] plik…
Przykład:
$ head /etc/passwd
wyświetli 10 pierwszych linii pliku passwd
Najważniejsze opcje:
-n liczba wyświetli określoną liczbę początkowych linii
-c liczba wyświetli określona liczbę początkowych znaków
Przykład:
$ head -c 10 /etc/passwd
wyświetli 10 pierwszych znaków pliku passwd
$ ls | head -n 3
wyświetli nazwy trzech pierwszych plików z bieżącego katalogu

tail

wyświetla koniec pliku
Postać: tail [opcje] plik…
Działanie i opcje takie same jak w poleceniu head z tą różnicą, że wyświetlane jest zakończenie pliku.
Przykład:
$ tail -n 4 /etc/passwd
wyświetli cztery ostatnie linie pliku passwd
Przykład:
$ tail -c 4 /etc/passwd
wyświetli cztery ostatnie znaki pliku passwd
Opcja -f pozwala śledzić na bieżąco zawartość końcową pliku. Jest to przydatne np. przy śledzeniu plików logujących działanie programów, np.:
$ tail -f /var/log/lastlog
daje podgląd zmian pojawiających się na końcu pliku /var/log/lastlog w czasie rzeczywistym.

wc

liczy ilość znaków, słów i linii w pliku
Postać: wc [opcje] plik…
Najważniejsze opcje:
-c drukuje liczbę znaków/bajtów w pliku
-w drukuje liczbę wyrazów w pliku
-l drukuje ilość linii w pliku
Przykład:
$ wc -c dane.txt
wyświetli ilość bajtów zajętych przez plik
Przykład:
$ wc -l *.txt
wyświetli liczbę linii we wszystkich plikach o rozszerzeniu .txt znajdujących się w bieżącym katalogu.
$ ls /bin/ | wc -l
zwróci liczbę plików w katalogu /bin/.

sort

wypisuje posortowaną zawartość pliku tekstowego
Postać: sort [opcje] plik…
Przykład:
$ sort dane.txt > posortowane.txt
spowoduje posortowanie linii zawartych w pliku dane.txt i przesłanie wyniku do pliku posortowane.txt
Niektóre opcje:
-r odwraca kolejność sortowania
-u usuwa duplikaty
-f wyłącza rozróżnianie małych i dużych liter
-n sortowanie liczb (standardowo dane sortowane traktowane są jako ciągi znaków)
Przykład:
$ du . | sort -n
wyświetli listę plików w bieżącym katalogu posortowaną według rozmiaru
+liczba pozwala pominąć przy sortowaniu określoną liczbę pól (pola standardowo są rozdzielone białymi znakami (przestarzała wersja))
-k poz1[,poz2] pozwala specyfikować względem którego pola (kolumny) chcemy sortować
-t separator używa podanego znaku jako separatora pól (kolumn)
Przykład:
$ ls -l | sort +4 -n
wyświetli posortowaną listę plików według piątej kolumny otrzymanej za pomocą polecenia ls -l
$ sort -k 5 -t : /etc/passwd
Wyświetli posortowana listę użytkowników (piąta kolumna pliku passwd, gdzie kolumny sa oddzielone dwukropkami).

grep

wyświetla linie pasujące do wzorca
Postać: grep [opcje] wzorzec [plik…]

Przykład:
$ grep student /etc/passwd
wyświetli linie z pliku /etc/passwd zawierającą słowo ”student”
Często stosuje się to polecenie jako filtr w strumieniu, np:
$ ls /bin | grep z | wc -l
wyświetli liczbę plików z katalogu bin zawierających w nazwie literę ”z”
Najważniejsze opcje:
-v wyświetlane są wiersze w których wzorzec nie pojawia się
-l wyświetli tylko nazwę pliku w którym znaleziono wzorzec
-i nie rozróżnia dużych i małych liter we wzorcu
-A n wyświetla także $n$ kolejnych linii
-B n wyświetla także $n$ poprzedzających linii

cut

Wypisuje wybrane fragmenty linii
Postać: cut [opcja]... [plik]...
Niektóre opcje:
-b N wypisuje tylko podane bajty
-f N wypisuje tylko podane kolumny (standardowo separatorami kolumn są białe znaki)
-d znak użyj podanego znaku jako separatora kolumn
Przykład:
$ cut -c 1 /etc/passwd
wyświetli tylko pierwszy znak z każdej linii.
$ cut -c 4-7 plik
wyświetli znaki od 4-go do 7-go.
$ cut -f 2- plik
Wyświetli linie bez pierwszej kolumny
$ cut -d : -f 5 /etc/passwd
wyświetli imiona i nazwiska użytkowników (5 kolumna pliku passwd, gdzie kolumny oddzielone są dwukropkiem).

paste

łączy linie plików
Postać: paste pliki...

Przykładowo:
$ paste plik1 plik2
wypisze na standardowym wyjścuiu połoczone zawratości obu plików.

tr

Zamienia znaki wczytane ze standardowego wejścia.
Postać: tr łańcuch1 łańcuch2
tr -d łańcuch
tr -s łańcuch
Najważniejsze opcje:
-d usuń podane w łańcuchu znaki
-s usuń wielokrotne wystąpienia tych samych znaków
Przykład:
$ echo $PATH | tr : ’ ’
wyświetla wartość zmiennej $PATH zastępując dwukropki spacjami.
$ echo Witaj swiecie | tr ai ia
w podanym haśle zamienia literę ’i’ na ’a’ oraz literę ’a’ na ’i’
$ echo Witaj swiecie | tr [a-z] [A-Z]
zamienia małe litery na duże
$ cat plik | tr -d ’ ’
usuwa spacje z pliku
$ cat plik | tr -s ’ ’
usuwa powtórzenia spacji w pliku

cmp

porównuje pliki znak po znaku
Postać: cmp [opcje] plik1 plik2
Polecenie wyświetla pozycje pierwszego napotkanego znaku (bajtu) różniącego oba pliki.
Przykład:
$ cmp plik1.txt plik2.txt
plik1.txt plik2.txt różnią się: bajt 30 linia 2
Najważniejsze opcje:
-c wypisuje różniące się znaki

diff

znajduje różnice pomiędzy plikami
Postać: diff [opcje] plik1 plik2
Przykład:
$ diff plik1.txt plik2.txt

Wynikiem działania jest wyświetlenie fragmentów tekstu, które są różne w obu plikach wraz z informacją jak należy zmienić pierwszy z plików aby otrzymać drugi z użyciem 3 operacji: zamień (c), usuń (d), dodaj (a) fragment tekstu.
Przykładowo komunikat 1,10c2,5 oznacza, że należy zamienić linie od 1 do 10 w pierwszym pliku na tekst który występuje w liniach od 2 do 5 w drugim pliku. 3a5 oznacza, że w linii trzeciej pierwszego pliku należy dodać 5 linię z drugiego pliku
Wyjście programu diff tworzy łatkę, którą można zaaplikować za pomocą polecenia patch na drugim pliku aby jego zawartość uczynić identyczną z zawartością pliku pierwszego.
Przykład:
$ diff plik1 plik2 > patch.txt
$ patch plik1 patch.txt

patch

aplikuje łatkę z programu diff na pliku tekstowym
Postać: patch plik_oryginalny plik_zawierający_łatkę

Inne przydatne polecenia i narzędzia (textutils): nano, emacs, vim, awk, join, tac, nl, od, split, csplit, uniq, comm, ptx, tsort, fold

4.2 Przekierowanie standardowego wejścia i wyjścia programu

polecenie > plik
przekierowanie wyjścia programu do pliku (zawartość pliku zostanie nadpisana)

polecenie >> plik
przekierowanie wyjścia programu z dopisywaniem do pliku

polecenie 2> plik
przekierowanie wyjścia diagnostycznego do pliku

polecenie >& plik
przekierowanie wyjścia standardowego i diagnostycznego do pliku

polecenie < plik
przekierowanie wejścia programu z pliku

polecenie << słowo
przekierowanie wejścia programu z klawiatury do momentu wystąpienia danego słowa

Przykłady:
$ ls /etc > lista
umieści listę plików z katalogu /etc w pliku lista

$ head -n 3 /etc/passwd >>̇ lista
doda do pliku lista 3 piersze linie z pliku /etc/passwd

$ ls /root/ 2> lista
umieści w pliku lista komunikaty błędu (np. brak dostępu do katalogu /root/)

$ cat /etc/shaddow 2> /dev/null
wszystkie komunikaty błędu przepadną

$ cat < lista
wyświetli zawartość pliku lista

$ cat < lista > nowalista
kopiowanie pliku lista do pliku nowalista

$ cat lista nowalista > najnowszalista
złączenie zawartości plików lista oraz nowalista i umieszczenie wyniku w pliku najnowszalista

$ cat << KONIEC > tekst
To jest pewien tekst
KONIEC

4.3 Potoki

Potoki realizują komunikację pomiędzy działającymi procesami.
polecenie1 | polecenie2
połączenie wyjścia programu 1 z wejściem programu 2

Przykłady:
$ cat /etc/passwd | wc -l
wyświetli ilość linii z pliku /etc/passwd

$ grep Marek /etc/passwd | cut -f 5 -d : | sort | head -n 1 > wybraniec
umieści w pliku wybraniec nazwisko i imię użytkownika (piąte pole pliku /etc/passwd), który wśród wszystkich rekordów zawierających słowo Marek będzie pierwszy na liście posortowanej w kolejności alfabetycznej

tee

czyta standardowe wejście i przesyła je na standardowe wyjście oraz do pliku.
Postać: tee [-a] plik
Najważniejsze opcje:
-a dopisuje zawartość strumienia wyjściowego do pliku (bez tej opcji zawartość pliku zostałaby nadpisana)
Przykład:
$ grep Marek /etc/passwd | tee plik1.txt | wc -l
zapisze linie z pliku /etc/passwd zawierające słowo Marek w pliku plik1.txt, zaś na ekranie wyświetlona zostanie ilość tych linii.

4.4 Podstawianie wyników polecenia

Uruchomienie polecenia w postaci $(polecenie) powoduje podstawienie standardowego wyjścia polecenia w miejsce wywołania. Identyczne działanie można uzyskać również umieszczając polecenie pomiędzy znakami `` (pochyłe ”uszy”). Pozwala to miedzy innymi na zapisanie wyniku programu w zmiennej
$ a=$(ls /bin)
Wartość zmiennej a uzyskamy wówczas poleceniem
$ echo $a Mechanizm ten pozwala również na użycie wyjścia polecenia jako argumentów innego polecenia.

Przykłady:
$ echo `ls /bin`
lub
$ echo $(ls /bin)
wypisze listę plików z katalogu bin w pojedynczej linii.

$ mkdir $(tail -n 1 /etc/group)
utworzy pusty katalog o nazwie takiej jak ostatnia linia pliku /etc/group

$ rm $(cat lista_plikow.txt)
usunie pliki, których nazwy zawarte są w pliku tekstowym lista_plikow.txt

$ rm $(ls -t | head -n 3)
usunie z bieżącego katalogu 3 ostatnio modyfikowane pliki

4.5 Ćwiczenia

1. Sprawdź co spowoduje komenda echo *

2. Wypisz komunikat: *> Witaj Świecie !! <*

3. Umieść komunikat z poprzedniego punktu w pliku hello.txt

4. Korzystając z polecenia cat utwórz krótką notatkę tekstowa w pliku tekst.txt.

5. Korzystając z polecenia cat skopuj plik tekst.txt pod nazwą tekst2.txt

6. Umieść listę plików z katalogu /bin/ w pliku o nazwie polecenia.txt

7. Korzystając z polecenia cat połącz zawartość plików hello.txt, tekst.txt i polecenia.txt a wynik umieść w pliku ouput.txt

8. Wypisz zawartość pliku output.txt w taki sposób, że linie będą ułożone w kolejności alfabetycznej. Następnie wypisz te linie w odwrotnej kolejności.

9. Wyświetl 3 pierwsze linie pliku /etc/passwd

10. Wyświetl 5 ostatnich linii pliku /etc/group

11. Ile linii posiada plik /etc/passwd ?

12. Wyznacz ilość znaków w plik /etc/passwd. Sprawdź rozmiar tego pliku w bajtach. Która wartość jest większa?

13. Z pliku /usr/include/stdio.h wypisz tylko te linie, które zawierają słowo printf.

14. Wypisz identyfikatory wszystkich użytkowników z pliku passwd. Identyfikatory umieszczone w pierwszym polu, gdzie separatorem pól jest :)

15. Wypisz identyfikatory użytkowników z poprzedniego punktu w kolejności alfabetycznej

16. Wypisz identyfikatory użytkowników z poprzedniego punktu zamieniając małe litery na wielkie

17. Wypisz zawartość pliku /etc/passwd zastępując znak : spacją

18. Ile linii zawierających słowo bash zawiera plik /etc/passwd ?

19. W pliku passwd_root.txt umieść linie pliku /etc/passwd zawierające słowo root

20. Wyświetl plik (katalog) z twojego katalogu domowego o największej zajętości

21. Utwórz plik a.txt zawierający listę plików z katalogu /bin, których nazwa zaczyna sie od ls. W pliku b.txt umieść listę plików, których nazwa kończy się wyrażeniem ls. Sprawdź, czy uzyskane pliki różnią się zawartością? Jeśli się różnią, to na którym bajcie pojawia się pierwsza różnica?

22. Połącz kolejne linie plików a.txt i b.txt a wynik umieść w pliku c.txt

23. Utwórz łatkę o nazwie patch.txt, która pozwoli przekształcić plik a.txt do postaci b.txt. Następnie zaaplikuj tą łatkę na pliku a.txt. Sprawdź, czy ”załatany” plik a.txt różni się od pliku b.txt

24. Korzystając z informacji zawartych w pliku /etc/passwd utwórz plik users.txt zawierający posortowaną listę użytkowników (imiona i nazwiska). Wyświetl użytkowników, których nazwiska zawierają wyrażenie ski.

25. Korzystając z informacji zawartych w pliku /etc/group utwórz plik grupy.txt zawierający posortowaną alfabetycznie listę wszystkich grup. Plik wynikowy ma zawierać wyłącznie nazwy grup.

26. Połącz wszystkie pliki tekstowe *.txt z bieżącego katalogu w jeden plik o nazwie calosc.txt

27. Do pliku lista.txt dodaj (nie usuwając dotychczasowej zawartości) listę wszystkich plików (także tych, których nazwa rozpoczną się kropką) z katalogu /home/grochu/pliki/.

28. Ile linii posiadają łącznie wszystkie pliki nagłówkowe (posiadające rozszerzenie *.h) znajdujące się w katalogu /usr/include/ ?

29. Wylistuj zawartość wszystkich katalogów znajdujących się w katalogu /home. Wszelkie komunikaty błędów jakie mogą pojawić się przy tej operacji umieść w pliku errors.txt

30. Utwórz plik o nazwie odpowiadającej pierwszej linii pliku /etc/passwd

31. Wyświetl całkowitą liczbę plików znajdujących się w katalogach wymienionych w zmiennej $PATH

5 Edytory tekstu

5.1 Vim

Otworzenie pliku i wczytanie zawartości do bufora:
$ vim plik

Tryby pracy:

• tryb komend - wciśnięte klawisze wykonują komendy, np. dw kasuje wyraz. Domyślny tryb, w którym uruchamiany jest edytor.

• tryb edycji - wprowadzanie tekstu, jak w tradycyjnych edytorach

• tryb linii komend - wprowadzanie komend słownych od znaku :, np. :quit

5.1.1 Podstawowe polecenia vim

tryby	Esc	powrót do ,,normalnego” trybu pracy
pracy	:polecenie	wydawanie poleceń z linii komend (np. :quit)
	i, a, o, c	przejście do trybu edycji tekstu
	I, A, O, C
obsługa	:q[uit]!, ZQ	wyjście z vim-a bez zapisu
plików	:wq, ZZ	zapisz i wyjdź
	:e[dit] plik	otwórz plik
	:r[ead] plik	wklej do bufora zawartość pliku
	:w[rite]	zapisz plik
	:w[rite] [nazwa pliku]	zapisz plik jako
	:f[ile], Ctrl-g	wyświetla informacje o pliku
	:f[ile] nazwa	zmiana nazwy edytowanego pliku
pomoc	:help	dokumentacja
	:help komenda	opis danej komendy

ruch	l, $\to$, spacja	znak do przodu
kursora	h, $\leftarrow$, backspace	znak do tyłu
	k, $\uparrow$	w górę
	j, $\downarrow$	w dół
	w, W	następne słowo
	b, B	poprzednie słowo
	$0$	początek linii
	$	koniec linii
	return	początek następnej linii
	-	początek poprzedniej linii
	(	poprzednie zdanie
	)	następne zdanie
	{	poprzedni akapit
	}	następny akapit
	H	początek ekranu
	M	środek ekranu
	L	koniec ekranu
	liczba G, :liczba	idź do linii numer liczba
	G, :1	początek pliku
	gg, :%	koniec pliku
ruch	Ctrl-b, PageUp	poprzednia strona
ekranu	Ctrl-f, PageDown	następna strona

okna	C-w n, :new [plik]	otwiera nowe okno
	C-w s, :sp[lit] [plik]	dzieli okno w poziomie
	C-w v, :vs[plit] [plik]	dzieli okno w pionie
	C-w w	przejście do następnego okna
	C-w q, :q[uit]	zamknięcie bieżącego okna
	C-w o, :on[ly]	zamknięcie pozostałych okien

edycja	i	przed kursorem
tekstu	I	od początku linii
	a	za kursorem
	A	na końcu linii
	o	w nowej linii poniżej
	O	w nowej linii powyżej
usuwanie	d obiekt	usuwa obiekt np. d$ usuwa tekst do końca linii
tekstu	x	usuwa znak, np. 5x usuwa pięć kolejnych znaków
	X	usuwa poprzedzający znak
	dd	usuwa linię
	D	usuwa tekst do końca linii

zamiana	c obiekt	zamienia obiekt, np. c4w zmienia 4 kolejne słowa
tekstu	s	usunięcie znaku i początek edycji
	cc, S	usunięcie linii i początek edycji
	C	usuń tekst do końca linii i przejdź do edycji
	r	zamień literę pod kursorem
	R	uruchamia tryb zamiany (nadpisywania)
kopiuj,	y obiekt	kopiuje obiekt do schowka
wklej	yy	kopiuje linię do schowka (lub rejestru)
(schowek)	Y	kopiuje tekst do końca linii
	p, P	wkleja zawartość schowka (lub rejestru)
zaznaczanie	v	zaznaczanie tekstu wizualne
tekstu	V	zaznaczanie tekstu od początku linii
	C-v	zaznaczanie tekstu kolumnami (blokowe)
	o	zamiana początku bloku z pozycja kursora

rejestry	:reg[isters]	lista rejestrów
	“{a-zA-Z0-9} AKCJA	wykonanie danej akcji na rejestrze
		np. ”ayw skopiowanie wyrazu do rejestru a
cofnij	u, U	undo - cofnij ostatnią operację
	Ctrl-r	redo - cofnij ostatnie undo

szukaj	/wyrażenie	szukaj (do przodu)
	?wyrażenie	szukaj (do tyłu)
	n, N	znajdź następny
	%	szuka zamykającego nawiasu
zamień	:[zakres]s/szukane_wyrażenie/zamień_na[/g]
	gdzie: zakres - oznacza zakres linii oddzielonych przecinkiem (np. 1,10) definiując zakres możemy użyć znaków: $ ostatnia linia, kropka ”.” to aktualna linia, % cały plik (np. .,$ oznacza od aktualnego miejsca do końca pliku) g - zastąp globalnie (więcej niż raz w linii)

znaczniki	m{a-zA-Z}	ustawia znacznik ({a-z} dotyczą bieżącego bufora)
	‘{a-zA-Z}	przesuwa kursor do znacznika oznaczonego daną literą
	“	powrót do poprzedniej pozycji kursora
	:marks	lista ustawionych znaczników
powłoka	:sh	uruchomienie powłoki
	:!polecenie	wykonanie polecenia powłoki
	!!polecenie	rezultat polecenia umieszczany jest w buforze

powtórzenia	liczba AKCJA	np. 6dd usunie sześć kolejnych linii z bufora
	. (kropka)	powtórzenie ostatniej operacji
skoki	C-o	poprzednia pozycja na liscie skoków
	C-i, Tab	następna pozycja na liście skoków
makro	q litera polecenia q	zapis makra (sekwencji poleceń) pod nazwą (literą) [a-zA-Z0-9]
	@ litera	odtwarzanie makra zapisanego pod literą
inne	:set spell spelllang=pl	sprawdzanie pisowni

5.1.2 Ćwiczenia

1. Uruchom program vimtutor, przejrzyj otworzony dokument i wykonaj zawarte w nim ćwiczenia

2. Korzystając z vim-a utwórz plik hello.c zawierający poniższy fragment kodu

     #include<stdio.h>
     int main()
     {
       puts("Witaj świecie!");
     }
     
   

   Włącz kolorowanie składni :syntax on. Zapisz plik i skompiluj za pomocą gcc. Kompilację można zrobić w vimie poleceniem :!gcc %

3. Zagraj w grę Vim Adventures https://vim-adventures.com/

5.2 Emacs

Uruchomienie Emacsa w terminalu:
$ emacs -nw plik
opcja -nw (no window) zapobiega próbie uruchomienia edytora w środowisku graficznym.

Poniżej znajduje sie lista przydatnych skrótow klawiszowych edytora. Oznaczenia stosowane poniżej:

• C-x oznacza Ctrl+x (trzymając wciśnięty klawisz Ctrl wciskamy x),

• M-x oznacza Alt+x

Obsługa	C-x C-c	wyjście z emacsa
plików	C-x C-f	otwórz plik w nowym buforze
i buforów	C-x C-v	otwórz plik w bieżącym buforze
	C-x 4 C-f	otwórz plik w nowym oknie (dzieli ekran na pół)
	C-x C-s	zapisz plik
	C-x C-w	zapisz plik jako
	C-x i	wstaw zawartość pliku do bufora
	C-x C-b	wyświetl listę buforów
	C-x b	otwórz bufor
	C-x 4 b	otwórz bufor w nowym oknie

Pomoc	C-h i	dokumentacja
	C-h b	lista skrótów klawiszowych
	C-h f	funkcje emacsa
	C-h t	tutorial

Ruch	C-f lub $\to$	znak do przodu
kursora	C-b lub $\leftarrow$	znak do tyłu
	C-n lub $\downarrow$	następna linia
	C-p lub $\uparrow$	poprzednia linia
	M-f	następne słowo
	M-b	poprzednie słowo
	C-a	początek linii
	C-e	koniec linii
	M-a	początek zdania
	M-e	koniec zdania
	C-v lub PageDown	następna strona
	M-v lub PageUp	poprzednia strona
	M-	początek pliku
	M-$>$	koniec pliku
	M-g g	skocz do linii
	C-l	odświeża ekran i ustawia aktualną linię na środku ekranu

Okna	C-x 2	podział ekranu w poziomie
	C-x 3	podział ekranu w pionie
	C-x 0	zamknij okno
	C-x 1	zamknij pozostałe okna
	C-x o	następne okno

Szukaj	C-s	szukaj (do przodu)
zamień	C-r	szukaj (do tyłu)
	M-%	zamień

Edycja	backspace	usuń znak na lewo od kursora
tekstu	C-d lub Delete	usuń znak pod kursorem
	M-d	usuń do końca słowa
	M-Backspace	usuń do końca poprzedniego słowa
	C-k	usuń do końca linii (przenosi do schowka)
	M-k	usuń do końca zdania (przenosi do schowka)
	C-x Backspace	usuń do końca poprzedniego zdania (przenosi do schowka)
	C-u 0 C-k	usuń do początku linii
	C-x k	usuń zawartość bufora
	C-x u lub C-_ lub C-/	undo - cofnij ostatnią operację

Bloki	C-space	zaznaczenie początku bloku (koniec bloku określa kursor)
tekstu	C-x C-x	zamień początek bloku z położeniem kursora
i	C-w	przenieś blok do schowka
schowek	M-w	kopiuj blok do schowka
	C-y [M-y]	wstaw zawartość schowka [wstaw kolejne zawartości schowska]
powłoka	M-!	wywołanie polecenia powłoki

Funkcje	M-x funkcja	wykonaj funkcję emacs-a
	M-x flyispell-mode	sprawdzania pisowni
	M-x dired	menadżer plików
powtórzenia	C-u liczba AKCJA	powtórzenie operacji daną liczbę razy, np. C-u 6 C-n przesunie kursor o sześć linii w dół (domyślnie liczba=4)
Inne	C-g	zatrzymaj działanie operacji
przydatne	C-x d	przeglądaj katalogi
polecenia	C-$	sprawdź pisownię słowa

5.2.1 Ćwiczenia

1. Uruchom tutorial Emacsa (C-h t), przejrzyj otworzony dokument i wykonaj zawarte w nim ćwiczenia

2. Porozmawiaj z psychoterapeutą Emacs (M-x doctor)

6 Uprawnienia

W systemie Unix/Linux każdy plik posiada właściciela i grupę do której jest przyporządkowany oraz zestaw uprawnień definiujących dostęp właściciela, grupy oraz wszystkich pozostałych użytkowników. Uprawnienia te dotyczą możliwości odczytu (ang. read), zapisu (ang. write) oraz wykonywania (ang. execute) plików. Informacje o uprawnieniach plików uzyskamy wydając polecenie ls -l lub stat.

Przykład:
$ ls -la

drwxr-xr-x  3 marek users 4096 sty  5 03:40 .
drwxr-xr-x  9 marek users 4096 sty  4 23:34 ..
-rwxr-xr-x  1 marek users 7312 sty  4 23:54 a.out
-rw-r--r--  1 marek users  572 sty  4 23:54 main.c
drwxr-xr-x  2 marek users 4096 sty  5 03:40 wynik

W kolejnych kolumnach otrzymujemy następujące informacje:
10 znaków określających typ i uprawnienia pliku, ilość dowiązań do pliku, nazwa właściciela, nazwa grupy, rozmiar w bajtach, data i godzina modyfikacji oraz nazwa pliku.

-	rwx	rwx	rwx
typ	u	g	o
pliku	$\underbrace{}$
	a

Pierwszy znak oznacza typ pliku: d to katalog, - to zwykły plik.
Następne 9 znaków określa uprawnienia pliku (r - odczyt,w - zapis, x - wykonywanie) odpowiednio dla trzech zbiorów użytkowników: dla właściciela, dla grupy oraz dla wszystkich innych. Z powyższego przykładu wynika więc, że plik main.c może być odczytywany przez wszystkich ale jego zawartość może zmieniać tylko właściciel marek. Plik a.out może zostać uruchomiony przez wszystkich (nadane uprawnienie x). Plik wynik jest katalogiem (d) i wszyscy mogą odczytywać jego zawartość (wyświetlać listę plików w katalogu) oraz mają prawa wykonywania (x), czyli mają dostęp do katalogu ale tylko właściciel może zmieniać zawartość tego katalogu (tworzyć lub usuwać pliki w tym katalogu).
Poniższe polecenia pozwalają na zmianę uprawnień plików:

chmod

zmienia prawa dostępu do pliku
Postać: chmod [opcje] prawa plik…
Polecenie służy do ustawiania praw odczytu (r), zapisu (w) i wykonywania (x) pliku. Prawa te można nadać jednemu z trzech zbiorów użytkowników: właścicielowi pliku (u), grupie (g) i całej reszcie (o). Można też zmienić prawa wszystkim użytkownikom (a). Możliwe są trzy operacje: (+) dodanie uprawnień, (-) cofnięcie uprawnień lub (=) zastąpienie starych uprawnień nowymi.
Składnia zmiany uprawnień powinna wyglądać tak: [[ugoa...][+-=][rwx...],...]

Przykład:
$ chmod a+r dane.txt
nadanie prawa do odczytu dla wszystkich
$ chmod u-x *.sh
cofnięcie prawa do wykonywania przez właściciela plików o rozszerzeniu .sh
$ chmod ug=r dane.txt
nadanie prawa do odczytu przez właściciela i grupę
$ chmod ugo=rwx dane.txt
nadanie wszystkim uprawnień do odczytu, zapisu i wykonywania pliku - równoważne poleceniu
$ chmod a=rwx dane.txt
Najważniejsze opcje:
-v wyświetla komunikat o każdym zmienionym uprawnieniu
-R zmień uprawnienia katalogów i całej ich zawartości
Przykład:
$ chmod -R a+r $\mathrm{\sim }$
zezwoli wszystkim na możliwość czytania wszystkich plików w domowym katalogu

Innym sposobem nadawania uprawnień jest zapis numeryczny, np:
$ chmod 703 dane.txt
Pierwsza cyfra określa uprawnienia użytkownika, druga - grupy a trzecia - reszty. Wartość (od 0 do 7) oznacza rodzaj uprawnień: wykonywanie (1), zapis (2) lub odczyt (4). W celu nadania kilku uprawnień należy zsumować odpowiednie cyfry. W powyższym przykładzie 7 oznacza nadanie praw do odczytu, zapisu i wykonywania (4+2+1) dla właściciela, 0 oznacza, że grupa nie posiada żadnych uprawnień a 3 odpowiada nadaniu prawa do zapisu i wykonywania (2+1) dla pozostałych użytkowników.

chown

zmienia właściciela i grupę pliku
Postać: chown [opcje] użytkownik[:grupa] plik…

chgrp

zmienia grupę użytkowników pliku
Postać: chgrp [opcje] grupa plik…

Uwaga: polecenia chown oraz chgrp mogą byż niedostępne dla zwykłego użytkownika.

umask

ustawienie maski uprawnień tworzenia plikow i katalogów
Postać: umask [tryb]
Polecenie
$ umask
wypisze domyślnie ustawioną maskę w notacji ósemkowej.
$ umask 027
ustawi maskę na wartość ósemkową 027
$ umask -S
wypisze ustawienia maski w postaci symbolicznej rwxrwxrwx
$ umask u=rwx,g=rx,o=
ustawi maskę 027 w zapisie symbolicznym

Maska jest używana do nadawania domyślnych ustawień nowych plików i katalogów. Domyślne uprawnienia tworzenia plików bez maski to 666 a dla katalogów to 777. Maska jest odejmowana (bitowo) od domyślnych wartości.

Przykład:

umask	027	----w-rwx
dopełnienie maski	750	rwxr-x---
domyślna wartość dla plików	666	rw-rw-rw-
uprawnienia nowego pliku	640	rw-r-----
domyślna wartość dla katalogów	777	rwxrwxrwx
uprawnienia nowego katalogu	750	rwxr-x---

6.1 Ćwiczenia

1. Sprawdź ustawienia plików /etc/passwd, /etc/shadow. Kto jest ich właścicielem? Czy masz możliwość odczytania ich zawartości?

2. Sprawdź uprawnienia katalogów domowych pozostałych użytkowników systemu. Czy jest ktoś, kto złagodził uprawnienia umożliwiając swobodną eksploracje plików?

3. Ustaw uprawnienia swojego katalogu domowego (łącznie z całą zawartością) tak abyś tylko ty miał możliwość przeglądania zawartości.

4. Utwórz katalog $\mathrm{\sim }$/public_html i umieść w nim plik o nazwie index.html. Ustaw uprawnienia tak aby możliwe było wyświetlenie twojej strony domowej (uprawnienie odczytu do plików i katalogów, uprawnienie x dla katalogów).

5. Serwer WWW na serwerze wydziałowym jest tak skonfigurowany, że strona znajdująca się w katalogu public_html jest dostępna pod adresem
   http://www.fizyka.umk.pl/$\sim$identyfikator
   gdzie identyfikator to nazwa użytkownika

6. Utwórz plik o nazwie skrypt.sh i umieść w kolejnych liniach kilka komend, np.:

   echo "Witaj Świecie"
   echo "Bieżący katalog:" $(pwd)
   echo "Lista plików:"
   ls -l
   echo "Aktualny czas: " $(date)
   

   Nadaj plikowi uprawnienia do uruchamiania i spróbuj go uruchomić podając ścieżkę do pliku ./skrypt.sh

7. Odczytaj z pliku /etc/passwd Twój numer UID oraz GID.

8. Sprawdź w pliku /etc/group jaka nazwa grupy jest powiązana z Twoim GID i czy Twój identyfikator jest dopisany do innych grup.

9. Sprawdź wartość maski uprawnień domyślnych plików i katalogów umask

10. Zmień maskę (umask) w taki sposób aby nowo tworzone pliki posiadały uprawnienia rw-r---- a nowo tworzone katalogi rwxr-x---

7 Informacje o systemie i użytkownikach

7.1 Użytkownicy i grupy

whoami

kim jestem
Postać: whoami

id

informacje o użytkowniku - GID, UID itp.
Postać: id [opcje] [użytkownik]
Najważniejsze opcje:

• wypisuje numery grup użytkownika

• wypisuje nazwy grup użytkownika

groups

nazwy bieżących grup użytkownika
Postać: groups [użytkownik]

finger

informacje o użytkowniku.
Postać: finger [użytkownik]
Bez podania argumentów polecenie wypisuje listę zalogowanych w systemie użytkowników (podobnie do polecenie w).
Argumentem polecenie może być nazwa użytkownika (identyfikator) lub imię i nazwisko. Podany argument wyszukiwany jest w polach pliku /etc/passwd i wypisywane są informacje o wszystkich pasujących do wzorca użytkownikach.

Przykład:
$ finger Marek

Login: user1               ΨΨΨName: Marek Marecki
Directory: /home/user1             ΨShell: /bin/bash
Never logged in.
No mail.
No Plan.

Login: 123456         ΨΨΨName: Jakub Marek Iksiński
Directory: /home/123456             ΨShell: /bin/bash
Last login wto paź  8 16:27 2019 (CEST) on pts/7 from host-104-61.fizyka.umk.pl
No mail.
No Plan.

Komunikat No plan pojawia się, jeżeli użytkownik nie posiada pliku $\mathrm{\sim }$/.plan. Plik ten może zawierać treść wizytówki lub dowolny komunikat, który będzie wypisywany przy wywołaniu polecenia finger.

lslogins

informacje o uzytkonikach systemu
Postać: lslogins [opcje] [user]
Domyślnie wyświetlana jest lista informacji o wszystkich użytkownikach uzyskana z plików /etc/passwd i /etc/groups.
$ lslogins root
wypisze szczegółowe informacje o użytkowniku root.

who

lista zalogowanych użytkowników
Postać: who [opcje]
Najważniejsze opcje:

• tylko lista identyfikatorów zalogowanych użytkowników i ich liczba

• tylko informacje o użytkowniku związanym z bieżącym terminalem

w

lista zalogowanych uzytkoników oraz ich działające procesy
Postać: w [opcje]

users

lista zalogowanych użytkoników (tylko identyfikatory)
Postać: usesr

7.2 System operacyjny

uname

podstawowe informacje o systemie: architektura, wersja jąrda
Postać: uname [opcje]
Najważniejsze opcje:

• wyświetla wszystkie informacje: nazwę i numer jądra, architekturę systemu, nazwę hosta terminalem

hostname

nazwa hosta
Postać: hostname [opcje]
Najważniejsze opcje:

• pełna nazwa domenowa

• adres IP zamiast nazwy domenowej

7.3 Czas, daty i kalendarz

date

podaje datę i czas systemowy
Postać: date [opcje] [+FORMAT]
Domyślnie wypisywana jest bieżąca data i czas.

$ data
wto, 8 gru 2020, 23:03:01 CET
Postać prezentacji daty można definiować za pomocą argumentu +FORMAT, gdzie format określany jest przez szereg wyrażeń, np.:

• rok w postaci 2020

• miesiąc w postaci 00..12

• dzień w postaci 01..31

• godzina w postaci 00..24

• minuta w postaci 00..60

• sekunda w postaci 00..60

• ilość sekund jaka upłynęła od 1970-01-01 00:00:00 UTC

• nazwa dnia tygodnia (np. Wtorek)

Przykład:
$ date +%Y-%M-%d_%H:%M:%S
2020-13-08_23:13:18 Za pomocą opcji -d można wskazać inną datę do wypisania.
Przykłady:
$ date -d "1999-12-01 3:21"
śro, 1 gru 1999, 03:21:00 CET
Wartość definiująca datę po opcji -d może byc podana w postaci tekstowej zrozumiałej dla człowieka postaci
$ date -d "now + 2 days"
czw, 10 gru 2020, 23:22:49 CET
$ date -d "next Friday"
pią, 11 gru 2020, 00:00:00 CET

cal

wyświetla kalendarz
Postać: cal [opcje] [[miesiac] rok]
Domyślnie wyświetlany jest kalendarz aktualnego miesiąca.
Opcja -3 wyświetli kalendarz zawierający również podgląd poprzedniego i następnego miesiąca.
$ cal 2077
wyświetli kalendarz na rok 2077 $ cal 1 2021
wyświetli kalendarz dla stycznia 2021

7.4 Ustawienia systemowe

printenv

wyświetla zmienne środowiskowe
Postać: printenv [zmienna]
Domyślnie polecenie wyświetli listę wszystkich zmiennych środowiskowych.
Przykład:
$ printenv PATH
wyświetli wartość przypisaną do zmiennej PATH.

tty

wyświetla nazwę terminala
Postać: tty

7.5 System plików

stat

wypisuje informacje o plikach i systemach plików
Postać: stat [opcje] plik...
Przykład:
$ stat /etc/passwd
wyświetli informacje (rozmiar, uprawnienia, czasy modyfikacji i dostępu) o pliku.

Opcja -f pozwala wypisać informacje o systemie plików w którym umieszczony jest plik.

df

infromacje o zajęctości zamontowanych dysków
Postać: df [opcje]... [plik]...
Polecenie wypisuje listę wszystkich zamontowanych systemów plików wraz z informacją o ich zajętości i miejscu zamontowania.
$ df

Filesystem     1K-blocks      Used Available Use% Mounted on
udev             3997676         0   3997676   0% /dev
tmpfs             806444      3368    803076   1% /run
/dev/sda3       95596964  87020120   3677672  96% /
tmpfs            4032208         0   4032208   0% /sys/fs/cgroup
/dev/sdb1         507904     38664    469240   8% /boot/efi
/dev/sda5      546370624 491924808  26621944  95% /home

Najważniejsze opcje:
-m  zajętość w MB
-k  zajętość w KB
-h  zajętość w formie czytelnej (wartość z odpowiednim przyrostkiem B, KB, MB, GB)
-T  wyświetla informacje o typie systemu plików (np. ext4, NTFS, …)

Jeżeli argumentem polecenia jest plik lub katalog to wyświetlana jest zajętość dysku na którym ten plik rezyduje.
$ df -h -T /

Filesystem     Type  Size  Used Avail Use% Mounted on
/dev/sda3      ext4   92G   83G  3,6G  96% /

7.6 Pamięć

free

informacje o zajętości pamięci w systmie
Postać: free [opcje]
Polecenie wyświetla informację o całkowitej zajętej pamięci fizycznej oraz pamięci wymiany. Opcje -b, -k, -m, -g pozwalają określić w jakich jednostkach wyświetlane są wartości (B, kB, MB i GB odpowiednio). Opcja -h wypisze wartości w czytelnej formie dodając odpowiedni przyrostek określający rozmiar.
Przykład:
$ free -h

              total        used        free      shared  buff/cache   available
Mem:           7,7G        3,0G        1,4G        219M        3,3G        4,2G

7.7 Ćwiczenia

1. Przygotuj plik $\mathrm{\sim }$/.plan zawierający dodatkowe informacje jakie chciałbyś przekazać użytkownikom gdy wykonają polecenie finger

2. Sprawdź listę grup do których należy użytkownik jkob

3. Wyświetl listę zalogowanych użytkowników wraz z nazwą programu działającego w ich terminalu

4. Odczytaj nazwę urządzenia terminala z którego korzysta Twój terminal. Zaloguj się w drugim terminalu i spróbuj przekierować do pierwszego terminala wyjście polecenia echo "Witaj Świecie"

5. Wyświetl nazwę dnia tygodnia, w którym odbyła sie bitwa pod Grunwaldem (15 lipca 1410)

6. Wyświetl kalendarz na przyszły rok. W jaki dzień wypadają wówczas święta Bożego Narodzenia?

7. Sprawdź jaka jest wartość następujących zmiennych środowiskowych: USER, HOME, PWD, PATH, LC_ALL

8. Sprawdź ile jest wolnej pamięci RAM ? Wynik wypisz w MB.

9. Sprawdź ile jest wolnej przestrzeni dyskowej na nośniku, na którym znajduje sie Twój katalog domowy.

8 Procesy

System UNIX pozwala na uruchomienie wielu procesów działających równocześnie.
Wydanie polecenia zazwyczaj uruchamia proces na pierwszym planie, chcąc uruchomić kolejny program użytkownik musi zaczekać na zakończenie działającego procesu.
Istnieje możliwość uruchomienia wielu procesów działających w tle. Powłoka uruchomi proces w tle jeśli na końcu polecenia dodamy &.
Przykład:
$ sleep 100 &
P olecenie sleep uruchamia proces który nic nie robi i kończy działanie po określonej liczbie sekund.
Do działającego procesu można wysłać sygnał aby zakończył swoje działanie albo się zatrzymał.
W przypadku działającego na pierwszym planie programu można:
- zakończyć działanie procesu wciskając Ctrl+C
- zatrzymać proces wciskając Ctrl+Z, proces można wówczas przywrócić do działania w tle lub na pierwszym planie za pomocą poleceń powłoki bg i fg.

8.1 Najważniejsze polecenia

ps

podaje informacje o działających procesach
Postać: ps [opcje]

Opcje polecenia ps moga byc podawane w różnej formie: poprzedzone myślnikiem (w stylu UNIX) np. ps -l, bez myślnika (styl BSD), np. ls aux lub poprzedzone dwoma myślnikami (styl GNU), np. ps --help. W razie niepewności zajrzyj do dokumentacji man ps.
Najważniejsze opcje:
-l wyświetla więcej informacji o procesach
-f format ekstra-pełny
-A lub -e wszystkie procesy
-U numer_użytkownika lub U, lub --user procesy uruchomione przez danego użytkownika
u format zorientowany na użytkownika (m.in. informacja o zajętości CPU i pamięci)
f wyświetl drzewo procesów

Przykład:
$ ps

PID TTY          TIME CMD
3873 pts/2    00:00:00 su
3875 pts/2    00:00:00 bash
3893 pts/2    00:00:00 tcsh
3899 pts/2    00:00:00 vim
3904 pts/2    00:00:00 ps

PID (ang. Process ID) jest liczbą jednoznacznie identyfikującą proces w systemie. TTY to nazwa terminala z którego zostało uruchomione polecenie CMD.

$ ps -l

F S   UID   PID  PPID  C PRI  NI ADDR SZ WCHAN  TTY          TIME CMD
4 S  1002  3873  3211  0  76   0 -   710 wait   pts/2    00:00:00 su
0 S  1002  3875  3873  0  75   0 -  1271 wait   pts/2    00:00:00 bash
0 S  1002  3893  3875  0  75   0 -   908 rt_sig pts/2    00:00:00 tcsh
0 T  1002  3899  3893  0  78   0 -   997 finish pts/2    00:00:00 vim
0 R  1002  3945  3893  0  76   0 -   581 -      pts/2    00:00:00 ps

Oznaczenia: UID - numer użytkownika, PPID - numer procesu rodzica (procesu z którego wywodzi się dany proces), PRI - priorytet, NI - wartość parametru NICE ustawianego poleceniem nice

top

lista procesów w czasie rzeczywistym
Postać: top [opcje]
Polecenie top prezentuje listę działających procesów wraz z najważniejszymi informacjami na temat obciążenia systemu (zajętość pamięci i obciążenie CPU). Program udostępnia wiele skrótów klawiszowych pozwalających na sortowanie i filtrowanie listy procesów:

• wyświetla listę skrótów klawiszowych

• zabija wskazany proces

• zmienia parametr NICE wskazanego procesu

• wybór pól prezentujących informacje o procesach

• wyjście z programu

Polecenie:
$ top -u username
wyświetla listę procesów wskazanego użytkownika.

htop

lista procesów w czasie rzeczywistym
Postać: htop [opcje]
Jest to bardziej przyjazna dla użytkownika wersja programu top

pstree

wyświetla drzewo procesów
Postać: pstree [opcje]
Najważniejsze opcje:
-p dodaje numery PID
-H PID wyróżnia podany proces (-h aktualny proces)

kill

zabija proces
Postać: kill [-sygnal] PID...
Polecenie wysyła sygnał do procesu o numerze PID. Jeżeli nie sprecyzujemy rodzaju sygnału wówczas kill wysyła sygnał SIGINT przerywający działanie procesu.
Opcja -l wyświetla listę sygnałów jakie można przesłać do procesów (więcej na ten temat w dokumentacji man 7 signal)
Najważniejsze sygnały:
2 SIGINT przerwanie procesu (ten sygnał jest wysyłany do procesu gdy wciśniemy Ctrl+C)
9 SIGKILL sygnał “zabicia” procesu
19 SIGSTOP zawieszenie procesu (Ctrl+Z)
18 SIGCONT wznowienie zatrzymanego procesu
$ kill -9 3899
wysyła sygnał KILL o numerze 9 do podanego procesu
$ kill -9 -1
wysyła sygnał KILL do wszystkich procesów (uwaga: spowoduje wylogowanie, gdyż zamknięty zostanie także proces powłoki)
$ kill -SIGSTOP 4008
zawiesza działanie procesu
$ kill -18 4008
wznawia działanie zawieszonego procesu
Wbudowane w powłokę Bash polecenie kill umożliwia dodatkowo wysyłanie sygnałów do procesów identyfikowanych za pomocą numeru zadania JID (zobacz polecenie jobs)

killall

zabija procesy o podanej nazwie
Postać: killall [-s sygnal] nazwa ...
Przykład:
$ killall sleep

pgrep

wyświetla numery PID procesów pasujących do wzorca
Postać: pgrep [opcje] wyrażenie
Najważniejsze opcje:
-u użytkownik zawęża wyniki tylko do procesów danego użytkownika.
-l dodaj informację o nazwie procesu
Przykład:
$ pgrep -u marek sleep
wyświetli numery procesów uruchomionych przez użytkownika marek zawierających w nazwie sleep.
$ kill -9 $(pgrep -u marek sleep)
wyśle syknał SIGKILL do procesów uruchomionych przez użytkownika marek zawierających w nazwie sleep.

pkill

wysyła sygnał do procesów o nazwach pasujących do wzorca
Postać: pgrep [-sygnał] [opcje] wyrażenie
Polecenie to rozszerza działanie pgrep o możliwość wysłania sygnału do pasujących procesów.
Przykład:
$ pkill -9 -u marek sleep
wyśle sygnał SIGKILL do procesów uruchomionych przez użytkownika marek zawierających w nazwie sleep.

jobs

podaje status procesów uruchomionych w bieżącej powłoce
Postać: jobs [-l]
Przykład:
$ jobs

[1]-  Done                    sleep 100
[2]+  Stopped                 vim

W nawiasie kwadratowym podany jest numer zadania JID (ang. Job ID), obok stan procesu (zatrzymany, uruchomiony, itp.).
Opcja -l wyświetla dodatkowo PID procesu.

bg

uruchamia zawieszone zadanie w tle
Postać: bg [JID…]

Gdy nie podano numery zadania to wznawiane jest ostatnio zawieszone zadanie.
Przykład wznowienia zadania o numerze JID 2:
$ bg %2

fg

uruchamia zatrzymane zadanie na pierwszym planie
Postać: fg [JID]
Przykład:
$ fg %2
spowodowałoby przeniesienie programu vim z poprzedniego przykładu na pierwszy plan

nice

uruchamia program z zadanym priorytetem (zwiększoną łagodnością)
Postać: nice -priorytet [opcje] polecenie
Przykład:
$ nice -19 emacs
uruchomi program emacs z parametrem NICE równym 19. Im większa wartość NICE tym mniej zasobów będzie pochłaniało wykonanie procesu, czas jego trwania ulegnie wydłużeniu dając pierwszeństwo procesom z mniejszym priorytetem. Domyślnie procesy uruchamiane są z łagodnością 0. Maksymalna wartość tego parametru w wielu systemach Linux to 19. Wartości od -1 do -19 zarezerwowane są dla administratora (pozwalają uruchomić proces o zwiększonym priorytecie)

renice

pozwala zwiększyć priorytet działającego procesu
Postać: renice priorytet [PID] [-u użytkownik]
Opcja -u pozwala zmienić priorytet wszystkich działających procesów dla wskazanego użytkownika.
Przykład:
$ renice 19 4343 -u student
zwiększy priorytet (parametr NICE) do 19 procesu o numerze PID 4343 oraz wszystkim procesom uruchomionym przez użytkownika student .
Ze względów bezpieczeństwa tylko administrator może zmniejszać wartość parametru NICE procesów, zwykli użytkownicy mogą wyłącznie zwiększać ten parametr.

at

uruchamia proces o zadanym czasie
Postać: at [-f plik] CZAS
Polecenie lub lista poleceń do uruchomienia wczytywana jest ze standardowego wejścia, lub po opcji -f możemy podać nazwę pliku w który zawarta jest lista poleceń do uruchomienia. CZAS może być wyrażony w wielu formach (po szczegóły zajrzyj do podręcznika man at). Wynik działania polecenia wysyłany jest do skrzynki pocztowej użytkownika. Przykład:
$ at 10:21 -f plik
spowoduje uruchomienie poleceń zawartych w pliku plik o godzinie 10.21
$ echo ls | at now +1minutes
spowoduje uruchomienie polecenia ls dokładnie za minutę

atq

wyświetla listę zadań ustawionych do wykonania za pomocą polecenia at
Postać: atq

atrm

usuwa z kolejki zadanie o podanym numerze
Postać: atrm numer_zadania

crontab

program zarządzający tabelami demona cron, który służy do wykonywania zaplanowanych w czasie operacji
Postać: crontab [-e|-l|-r]
-Opcje:
--e edycja tabeli zadań
--r usunięcie bieżącej tabeli zadań
--l wyświetla bieżącą tabele zadań
–Tabela zadań powinna zawierać w każdej linii wpis następującej postaci:

MINUTY GODZINY DNI MIESIACE DNI_TYGODNIA polecenie
gdzie MINUTY to liczba z zakresu 0-59, GODZINY - liczba z zakresu 0-23, DNI - liczba z zakresu 1-31, MIESIACE od 1 do 12, DNI_TYGODNIA od 1 do 7. Użycie gwiazdki * zamiast liczy oznacza dowolną wartość.
Przykładowa tabela zadań:

30   18   *   *       *      rm -f ~/tmp
30   0    1   1,6,12  *   mail student@fizyka.umk.pl < wiadomosc.txt

Powyższy zapis oznacza, że codziennie o godzinie 18:30 wykonywana jest komenda usuwająca katalog $\mathrm{\sim }$/tmp, zaś 30 minut po północy w pierwszy dzień stycznia, czerwca i grudnia wysyłany jest za pomocą poczty elektronicznej plik wiadomosc.txt do podanego użytkownika. Więcej szczegółów w podręczniku demona cron i polecenia crontab.

nohup

uruchamia polecenie, które nie zostanie przerwane w momencie wylogowania
Postać: nohup polecenie
Przykład:
$ nohup sleep 1000 &

fuser

identyfikuje procesy używające plików lub gniazd sieciowych
Postać: fuser [opcje] plik...
Polecenie fuser wyświetla listę numerów procesów PID, które wykorzystują w danym momencie wskazany plik, system plików lub gniazdo sieciowe.
Najważniejsze opcje:
-k zabij procesy zamiast wypisywać ich numery PID
-u podaj nazwę właściciela procesu wraz z numerem PID
-v wyświetl więcej szczegółów na temat procesów
Przykład:
$ fuser /home
wypisze numery procesów używających plików w katalogu /home

timeout

uruchamia program z ograniczeniem czasowym
Postać: timeout czas_trwania polecenie
Czas trwania polecenia to liczba sekund.
Przykład:
$ timeout 10 top
uruchomi polecenie top, które po 10 sekundach zakończy swoje działanie.
Czas trwania można również wyrazić w innych jednostkach dodając odpowiedni przyrostek do liczby podanej w argumencie polecenia, gdzie s - sekundy, m - minuty, h - godziny, d - dni.
$ timeout 1m top
uruchomi top na czas jednej minuty.

watch

powtarza uruchomienie programu z określoną częstością
Postać: watch [opcje]polecenie
Domyślnie program uruchamiany jest co 2 sekundy a wynik działania jest odświeżany na terminalu, dzięki czemu możliwe jest monitorowanie zmian wyniku polecenia. Monitorowanie trwa bez końca, aby przerwać działanie należy wcisnąć Ctrl+C
Przykład:
$ watch ls -lt
wyświetla co 2 sekundy aktualną zawartość bieżącego katalogu z plikami umieszczonymi w kolejności czasu modyfikacji.
Opcje:

• pozwala określić interwal odświeżania (czas w sekundach)

• wyróżnia różnice jakie zachodzą w wyjściu programu wyróżniane

time

dokonuje pomiaru czasu działania procesu
Postać: time polecenie
Po zakończeniu działania polecenia wyświetlane są wartości czasu rzeczywistego (real), systemowego (sys) i użytkownika (user) zajęte przez proces.
$ time sleep 1

real 0m1.002s
user 0m0.002s
sys 0m0.000s

Inne przydatne polecenia: iotop, pidof, lsof

8.2 Katalog /proc

W systemach UNIXopodobnych występuje katalog /proc zawierający informacje o procesach. Każdy proces jest tu reprezentowany w postaci katalogu o nazwie odpowiadającej numerowi PID. Wewnątrz każdego z nich można znaleźć pliki opisujące status danego procesu, np.: cmdline zawiera pełną linie uruchomionego polecenia, stat zawiera informacje o stanie procesu (z tego pliku korzysta ps), status - informacje o stanie procesu w bardziej przystępnej formie, itp.
Przykład:
$ cat /proc/1231/status
wyświetli inf. o stanie procesu 1231.

8.3 Ćwiczenia

1. Polecenie xclock -update 1 uruchamia w środowisku graficznym zegar z sekundnikiem. Uruchom zegar na pierwszym planie, zawieś jego działanie za pomocą Crtl+Z i wznów działanie w tle.
   Jeżeli nie masz dostępu do środowiska graficznego uruchom w terminalu plik
   /home/grochu/pliki/stoper.sh
   Następnie:

   • Wyślij sygnał SIGSTOP do procesu wyświetlającego zegar.

   • Uruchom w tle polecenie xclock -update 1

   • Wyślij sygnał SIGCont do wstrzymanego procesu wyświetlającego zegar.

   • Wyświetl wszystkie uruchomione przez siebie procesy.

   • Zabij procesy związane z wyświetlaniem zegarów.

2. Uruchom polecenie top w tle. Dowiedź się jaki numer PID uzyskał ten proces a następnie do tego procesu wyślij sygnał SIGINT

3. Dowiedź się jaki proces posiada PID o wartości 0, 1 lub 2

4. Jaki numer procesu PID posiada proces kthreadd ?

5. Sprawdź który proces jest rodzicem procesu powłoki (np. bash), w której aktualnie pracujesz.

6. Uruchom w tle polecenie top z maksymalną wartością parametru NICE

7. Utwórz plik lista.txt zawierający listę wszystkich procesów działających w systemie

8. Wyświetl listę procesów uruchomionych przez użytkownika root

9. Uruchom program top w taki sposób, że po 10 sekundach zakończy się jego działanie

10. Utwórz zadanie cron, które co 10 minut będzie zapisywało aktualną datę do pliku data.txt znajdującym się w twoim katalogu domowym

11. Uruchom program top w taki sposób aby automatycznie zakończył swoje działanie po 10 sekundach

12. Użyj programu watch aby monitorować zajętość pamięci komputera (np. wynik polecenie free lub zawartość pliku /proc/meminfo)

13. Polecenie ps aux --sort -pcpu wypisuje listę procesów posortowaną względem zajętości procentowej CPU. Z użyciem tego polecenia oraz programu watch zasymuluj działanie programu top.

14. Zmierz czas rzeczywisty, systemowy oraz użytkowy wykonania następujących poleceń:
    sort /etc/passwd
    sleep 3

9 Wyszukiwanie plików

which

wyszukuje położenie programu w katalogach ze zmiennej $PATH
Postać: which polecenie
Przykład:
$ which find
/usr/bin/find

whereis

wyszukuje (wszystkie) położenia plików binarnych, źródłowych i stron podręcznika danego polecenia
Postać: whereis polecenie…
Przykład:
$ whereis find
find: /usr/bin/find /usr/man/man1/find.1.gz

find

szuka plików w drzewie katalogów
Postać: find [katalog] [wyrażenie]
Argumentem polecenia jest katalog w którym chcemy odnaleźć plik określony za pomocą wyrażenia.
Najważniejszymi opcjami stosowanymi w wyrażeniu są:
-name nazwa_pliku znajdź plik o podanej nazwie. Możliwe jest użycie znaków specjalnych powłoki do określenia psującej nazwy: * zastępuje dowolny ciąg znaków, ? zastępuje pojedynczy znak, [] zastępuje pojedynczy znak z listy podanej w nawiasach
-iname nazwa_pliku znajdź plik o podanej nazwie (nie rozróżnia wielkości liter)
-group nazwa_grupy plik należy do danej grupy
-user nazwa_użytkownika właścicielem pliku jest użytkownik
-type [f|d|l|b] typ pliku: f - zwykły plik, d- katalog, l - link, b - plik blokowy
-atime [+|-]liczba plik był otwierany (acces time) określoną liczbę dni temu (np. -atime -3 oznacza wartość mniejszą niż 3 dni)
-mtime [+|-]liczba plik był modyfikowany określoną liczbę dni temu
-size [+|-]liczba[c|k|M|G] plik o określonym rozmiarze (c - bajty, k - kilobajty, M - megabajty, G - gigabajty
Znak + lub - przed liczba oznacza poszukiwanie odpowiednio większej lub mniejszej wartości. Przykładowo -size +10M oznacza pliki o rozmiarze większym niż 10MB.
Przykład:
$ find dane -name plik.txt
szuka pliku plik.txt w katalogu dane
$ find $\mathrm{\sim }$/ -name ’*.jpg’ -user kazik
znajdzie pliki w twoim domowym katalogu które posiadają rozszerzenie jpg i ich właścicielem jest użytkownik kazik
$ find . -mtime -2
znajdzie pliki w bieżącym katalogu, które były modyfikowane w ciągu ostatnich dwóch dni
$ find /usr -iname ’[a-d]*’ -user root -type f -size -2M
wyszuka w katalogu /usr pliki o nazwie zaczynającej się od liter a, b, c lub d, których właścicielem jest root i które maja rozmiar nie większy od 2 megabajtów

Wszystkie wyrażenia zawarte w poleceniu find muszą być spełnione aby nazwa pasującego pliku została wyświetlona. Odpowiada to wykonaniu operacji logicznej AND na tych wyrażeniach. Użycie opcji -o pozwala wykonać operację logiczną OR zaś opcja -not pozwala zanegować stojące za nią wyrażenie. Przykładowo:
$ find . -name ’*.mp3’ -o -size +10M
wypisze nazwy plików z bieżącego katalogu, które posiadają rozszerzenie mp3 lub posiadają rozmiar większy niż 10MB.
$ find . -not -name ’*.mp3’
wypisze nazwy plików z bieżącego katalogu, które nie posiadają rozszerzenie mp3

W momencie znalezienia pliku spełniającego wyrażenie program find wykonuje akcję -print, czyli wyświetlenie lokalizacji pliku.
Za pomocą opcji -exec możemy wykonać dowolne polecenie w momencie znalezinia pliku. Takie polecenie musi być zakończone znakami $\backslash$;
$ find . -name ’*.txt’ -exec echo znalazłem $\mathrm{\backslash }$;
wyświetli komunikat znalazłem dla każdego znalezionego pliku
Nazwa znalezionego pliku dostępna jest za pomocą wyrażenia {}, dzięki czemu możliwe jest wykoananie dowolnego polecenia, którego argmentem ma być znaleziony plik, np.:
$ find . -name ’*.txt’ -exec rm -f ’{}’ $\mathrm{\backslash }$;
spowoduje usuniecie znalezionych plików za pomocą polecenia rm -f. Podobny efekt mozna uzyskać przesyłając w potoku listę znalezionych plików do polecenia xargs. $ find pliki -name ’*.txt’ | xargs du -sk
wykona komendę du -sk (wyświetli rozmiar w kilobajtach) dla każdego pliku znalezionego przez polecenie find.

Dużo więcej na temat polecenia find można znaleźć w dokumentacji man

locate

wyszukiwanie plików o podanej nazwie
Postać: locate [opcje]... wyrażenie...

Polecenie przeszukuje bazę danych w poszukiwaniu pliku, którego nazwa (lub ścieżka) zawiera podany wzorzec (wyrażenie regularne). Należy jednak pamiętać, że w zależności od tego jak dawno temu przeprowadzane było indeksowanie plików, lista plików może być nieaktualna i może zawierać wpisy o plikach, które już zostały usunięte lub może nie ujwniać plików, które zostały utworzone przed uaktualnieniem bazy danych. Nie wszystkie katalogi dostepne w systemie podlegają też indeksowaniu. Zazwyczaj baza jest aktualizowana raz dziennie z pomocą narzędzia cron.

Przykład:
$ locate stdlib
odnajdzie wszyskie ściezki plików zawierające słowo stdlib.

9.1 Ćwiczenia

1. Za pomocą polecenia locate znajdź lokalizację pliku o nazwie stdio.h

2. Uzywając polecenia find znajdź w katalogu /usr lokalizacje pliku stdio.h

3. Znajdź lokalizację programu find oraz położenie stron dokumentacji tego programu

4. Znajdź w katalogu /usr/include (oraz jego podkatalogach) lokalizację wszystkich katalogów o nazwie math

5. Znajdź wszystkie dowiązania symboliczne znajduje się w katalogu /etc oraz w jego podkatalogach.

6. Znajdź w swoim katalogu domowym wszystkie pliki posiadające na końcu nazwy .txt i wyświetl ilość linii każdego z tych plików

7. Znajdź pliki z katalogu /usr/share/ (oraz jego podkatalogów) posiadające na końcu nazwy .gz i wyświetl ich zajętość w bajtach

8. Znajdź w katalogu /etc/ oraz jego podkatalogach lokalizaje plików, których nazwa rozpoczyna się literą p i wyświetl ostatnią linię znalezionych plików.

9. Ile pustych plików (o rozmiarze 0B) znajduje się w katalogu /etc

10. Ile plików nagłówkowych (tj. posiadających rozszerzenie .h) znajduje sie w katalogu /usr/include/ oraz wysztkich jego podkatalogach ?

10 Narzędzia sieciowe

host

podaje informacje o hoście
Postać: host [opcje] adres
Standardowo host tłumaczy nazwy domen na adresy IP i na odwrót. Przykład:
$ host ferm
158.75.5.47
$ host 127.0.0.1
localhost

ping

wysyła pakiet testowy do wybranego hosta
Postać: ping adres
Pakiet próbny jest wysyłany aż nie przerwiemy procesu za pomocą Ctrl-C.

Przykład:
$ ping www.google.pl
$ ping 127.0.0.1

traceroute

wyświetla trasę pokonywana do danego hosta
Postać: traceroute [opcje] nazwa_hosta
Przykład:
$ traceroute www.google.com
traceroute: Warning: www.google.com has multiple addresses; using 64.233.183.99
traceroute to www.l.google.com (64.233.183.99), 30 hops max, 38 byte packets
1 phys-to-torman (158.75.5.190) 0.242 ms 0.297 ms 0.231 ms
2 * * *
3 war-b2-pos11-0.telia.net (213.248.68.53) 8.753 ms 8.797 ms 8.856 ms
4 ffm-bb1-pos6-3-2.telia.net (213.248.96.21) 33.833 ms 33.679 ms 33.705 ms
5 ffm-b2-link.telia.net (213.248.69.93) 34.974 ms 34.810 ms 34.968 ms
6 google-111945-ffm-b2.c.telia.net (213.248.69.86) 33.758 ms 34.057 ms 33.071 ms
7 72.14.238.119 (72.14.238.119) 51.698 ms 40.944 ms 41.185 ms
MPLS Label=162573 CoS=0 TTL=1 S=1
8 64.233.175.246 (64.233.175.246) 44.573 ms 43.413 ms 44.210 ms
9 216.239.43.42 (216.239.43.42) 43.819 ms 45.157 ms 44.443 ms
10 216.239.43.34 (216.239.43.34) 44.962 ms 44.667 ms 64.233.183.99 (64.233.183.99) 44.965 ms

tracepath

wyświetla trasę pokonywaną do danego hosta zastępując polecenie traceroute
Postać: tracepath [opcje] nazwa_hosta

write

wysyła wiadomość tekstową do użytkownika
Postać: write uzytkownik [tty]
Pozwala wyświetlić komunikat na terminalu innego użytkownika. Aby było to możliwe użytkownik docelowy musi mieć odblokowaną możliwość komunikacji (zobacz polecenie mesg). Listę użytkowników z możliwością przesłania wiadomości można sprawdzić za pomocą polecenia who -T (symbol + oznacza włączoną komunikację).

talk

program do interaktywnej rozmowy z użytkownikiem
Postać: talk uzytkownik[@adres]

mesg

zablokowanie możliwości komunikacji poleceniami talk i write
Postać: mesg [n|y]

wget

program do pobierania zasobów stron www i serwerów ftp
Postać: wget [-rkx] adres_strony_lub_pliku
Program oferuje wiele możliwości (patrz man wget)
Jedna z ciekawych opcji jest możliwość pobierania całych witryn internetowych z zachowaniem hierarchii katalogów i plików (tworzenie tzw. mirrorów).
Przykład:
$ wget -m http://www.fizyka.umk.pl/$\mathrm{\sim }$grochu/unix/unix-2021/index.html

mail

wysyłanie poczty elektronicznej
Postać: mail uzytkownik[@adres] [-s temat] [-c adres innego adresata]
Przykład:
$ mail grochu@ferm
Chcąc wysłać treść zawartą w pliku plik_tekstowy można jego zawartość umieścić w strumieniu wejściowym programu mail, np:
$ cat plik_tekstowy.txt | mail grochu@ferm
lub
$ mail grochu@ferm < plik_tekstowy.txt

Na serwerze ameryk polecenie mail jest niedostępne. W zastępstwie można wykorzystać polecenie sendmail, które może być użyte w zastępstwie.

telnet

połączenie ze zdalnym komputerem
Postać: telnet uzytkownik[@adres]
Ze względów bezpieczeństwa dziś rzadko używany, wyparty przez szyfrowane połączenie ssh.

ssh

szyfrowane połączenie ze zdalnym komputerem
Postać: ssh uzytkownik[@adres]
Pozwala na uruchomienie zdalnie powłoki, np:
$ ssh unix@158.75.5.136
lub uruchomienie polecenia na zdalnej maszynie bez otwierania interaktywnej sesji. Przykładowo
$ ssh unix@158.75.5.136 ls
wyświetli listę plików w katalogu domowym uzytkonika unix na zdalnej maszynie o adresie 158.75.5.136

ftp

połączenie z serwerem FTP pozwalającym na przesyłanie plików
Postać: ftp uzytkownik[@adres]
W Internecie można znaleźć wiele publicznie dostępnych serwerów FTP (logowanie jako użytkownik anonymous). Na stronie archie.icm.edu.pl znajduje się wyszukiwarka ułatwiająca przeszukiwanie takich serwerów.

sftp

szyfrowane połączenie z serwerem FTP pozwalającym na przesyłanie plików
Postać: sftp uzytkownik[@adres]
Polecenia dostępne po zalogowaniu można zobaczyć wpisując polecenie help
Najważniejsze polecenia to:
get nazwa_pliku - pobranie pliku
put nazwa_pliku - wysłanie pliku
quit - rozłączenie

scp

szyfrowane kopiowanie plików z serwerów ssh i sftp
Postać: scp [-r] uzytkownik[@adres]:plik_zrodlowy plik_docelowy
scp [-r] plik_zrodlowy uzytkownik[@adres]:plik_docelowy
Składnia i działanie podobne do polecenia cp z tą różnicą, że kopiowanie odbywa się pomiędzy maszyna lokalna i zdalna przy użyciu szyfrowanego protokołu.
Przykłady:
$ scp unix@158.75.5.136:paczka.tar.gz paczka.tar.gz
pobranie pliku paczka.tar.gz
$ scp paczka.tzr.gz unix@158.75.5.136:.
wysłanie pliku paczka.tar.gz
$ scp -r unix@158.75.5.136:/gry .
pobranie całej zawartości (rekurencyjnie) z katalogu gry do bieżącego katalogu

rsync

narzędzie do szybkiego kopiowania zdalnych plików i synchronizowania danych
Postać: rsync [opcje] uzytkownik[@adres]:plik_zrodlowy plik_docelowy
rsync [opcje] plik_zrodlowy uzytkownik[@adres]:plik_docelowy
Składnia i działanie podobne do polecenia scp z tą różnicą, że rsync pozwala zoptymalizowac liczbe przesyłanych danych poprzez kompresję lub przesłanie tylko tych danych, które wymagają aktualizacji (np. przesyłanie tylko tych plików, które zostały zmodyfikowane). Polecenie obsługuje wiele protokołów, m.in. ssh.
Przydatnw opcje:
-r kopiowanie katalogow (rekurencyjnie)
-a archiwizacja danych
-z kopresja danych
--delete usuwa pliki w docelowej lokalizacji w procesie synchronizacji
--dry-run uruchomienie testowe, bez wykonywania rzeczysiwtych operacji

Przykłady:
$ rsyc unix@158.75.5.136:paczka.tar.gz paczka.tar.gz
pobranie pliku paczka.tar.gz
$ rsync paczka.tzr.gz unix@158.75.5.136:.
wysłanie pliku paczka.tar.gz
$ rsync -r unix@158.75.5.136:/gry .
pobranie całej zawartości (rekurencyjnie) z katalogu gry do bieżącego katalogu

lynx

przeglądarka stron WWW
Postać: lynx [opcje] [URL]

mutt

klient poczty elektronicznej
Postać: mutt [opcje]

netstat

wypisuje połaczenia sieciowe i statystyki związane interfejsami sieciowymi
Postać: netstat [opcje]
Domyślnie wypisywana jest lista wszystkich otworzonych gniazd sieciowych.

Przykładowe opcje:
-l lista gniazd nasłuchujących
-p wypisz nazwy programów i PID
-r wypisz tabele routingu
-i lista interfejsów sieciowych
-s statystyki dotyczące połączen sieciowych (np. liczba przesłanych pakietów)

Polecenie netstst w nowszych systemach zastepowane jest przez program ss.

ifconfig

konfiguracja interfejsów sieciowych
Postać: ifconfig [interface]
Domyślne działenie polecenia wypisuje konfigurację interfejsów sieciowych. Program znajduje się w katalogu /sbin/ifconfig, więc jego uruchomienie przez zwykłego użytkonika może wymagać podania pełnej ściezki do programu. W systemch Windows odpowiednikiem jest polecenie ipconfig.

10.1 Ćwiczenia

Wskazówka: pracując w środowisku Windows ćwiczenia dotyczące komunikacji z serwerem ameryk poleceniami ssh, scp, rsync, sftp można wykonać za pomocą programu MobaXTerm.

1. Jaki adres IP ma serwer na którym jesteś zalogowany?

2. Jaka domena kryje się pod adresem IP 213.180.141.140 ?

3. Jaki adres IP (IPv4) posiada serwer www.fizyka.umk.pl ?

4. Sprawdź za pomocą polecenia ping, czy uzyskasz odpowiedź od serwerów: polon7.fizyka.umk.pl, www.wp.pl, 216.58.215.99

5. Sprawdź trasę pakietu wysłanego do hosta linux.org i zapisze wynik w pliku trasa.txt.

6. Sprawdź listę zalogowanych użytkoników i dowiedź się do ktorych z nich możesz wysłać komunikat za pomocą write

7. Wyświetl interfejsy sieciowe serwera na którym jesteś zalogowany

8. Za pomocą polecenia wget pobierz plik znajdujący się pod adresem
   http://www.is.umk.pl/$\mathrm{\sim }$grochu/paczka.tar.gz

9. Korzystając z wget pobież całą zawartość strony
   http://www.is.umk.pl/$\mathrm{\sim }$grochu/unix/unix-2021/index.html
   w taki sposób aby rozdziały i podrozdziały można było przeglądać lokalnie

10. Kożystając z polecenia ssh utwórz zdalnie na serwerze ameryk w swoim katalogu domowym katalog o nazwie zdalny.

11. Używając polecenia scp przekopiuj pobrany wcześniej plik pliki.tar.gz do utworzonego w poprzednim zadaniu katalogu na serwerze ameryk

12. Korzystając z scp pobież całą zawartość katalogu /home/grochu/pliki z serwera ameryk

13. Kozystając z scp skopuj katalog pliki do swojego katalogu domowego nadając mu nazwę zdalnepliki

14. Zmodyfikuj zawartość wybranych plików z katalogu pliki pobranego w poprzednim ćwiczeniu. Kożystając z polecenia rsync uaktualnij zawartość zdalnego katalogu zdalnepliki przesyłacjąc wyłącznie pliki, które zostały zmodyfikowane.

15. Usuń kilka plików plików z katalogu pliki pobranego w poprzednim ćwiczeniu katalogu. Kożystając z polecenia rsync uaktualnij zawartość zdalnego katalogu zdalnepliki tak aby odpowiadała zawartości katalogu pliki (lokalnego).

16. Wyślij list elektroniczny na swoją skrzynkę pocztową zawierający w treści listę użytkoników zalogowanych na serwerze ameryk

17. Wyświetl interfejsy sieciowe komputera na którym pracujesz oraz interfejsy na serwerze ameryk

18. Sprawdź listę połączeń sieciowych za pomocą polecenia netstat

19. Wyświetl tabelę routingu poleceniem netstat

20. Wyswietl statystyki interfejsów sieciowych poleceniem netstat

21. Wyświetl listę nasłuchujących portów

11 Archiwa, kompresja danych

Najczęściej używane programy służące do kompresji danych:

gzip

kompresuje pliki
Postać: gzip [-r] plik
Skompresowane pliki automatyczne uzyskują rozszerzenie .gz
Opcja -r pozwala skompresować wszystkie pliki w podanym katalogu (każdy plik kompresowany jest osobno).
Przykład:
$ gzip archiwum.tar
utworzy skompresowany plik o nazwie archiwum.tar.gz

zip

kompresuje pliki i katalogi
Postać: zip [-r] nazwa_archiwum pliki_do_spakowania
Tworzy plik o podanej nazwie dodając rozszerzenie .zip zawierający skompresowaną zawartość podanych plików.
Opcja -r pozwala skompresować zawartość całego katalogu.
Przykład:
$ zip dokumenty *.txt
utworzy plik dokumenty.zip zawierający skompresowaną zawartość wszystkich plików posiadających rozszerzenie *.txt
$ zip -r konto $\mathrm{\sim }$
w pliku konto.zip powinna znaleźć się zawartość całego katalogu domowego

bzip2

kompresuje pliki
Postać: bzip2 pliki_do_spakowania
Skompresowane pliki otrzymują rozszerzenie .bz2

Aby rozpakować plik utworzony za pomocą jednego z powyższych algorytmów należy wykonać:

gunzip

rozpakowanie pliku *.gz oraz *.tgz
Postać: gunzip [-r] plik

unzip

rozpakowanie pliku *.zip
Postać: unzip plik

bunzip2

rozpakowanie pliku *.bz2
Postać: bunzip2 plik

Polecenia gzip i bzip2 kompresują pojedyncze pliki dlatego chcąc skompresować kilka plików w jedną całość należy utworzyć archiwum za pomocą programu tar.

tar

narzędzie do archiwizowania danych
Postać: tar [opcje] pliki
Tworząc archiwum pierwszą nazwa pliku podaną jako argument musi być nazwa tego archiwum.

Najważniejsze operacje i opcje:
c - stwórz archiwum
x - rozpakuj archiwum
l - wyświetl zawartość archiwum
f - zapisz do pliku (standardowo tar pracuje na strumieniach wejściowym i wyjściowym)
z - skompresuj archiwum za pomocą programu gzip
j - skompresuj archiwum za pomocą bzip2
v - wyświetla dodatkowe komunikaty

Przykłady tworzenia archiwum:
$ tar fcv arch.tar kat/
utworzy archiwum o nazwie arch.tar zawierające zawartość katalogu kat
$ tar fcvz arch.tar.gz *
stworzy spakowane (gzip) archiwum o nazwie arch.tar.gz zawierające wszystkie pliki i katalogi z bieżącego katalogu
$ tar fvcj arch.tar.bz2 plik1.txt plik2.txt
utworzy archiwum skompresowane za pomocą bzip2 o nazwie arch.tar.bz2 zawierające dwa pliki o nazwach plik1.txt plik2.txt

Otwieranie archiwum:
$ tar fx arch.tar
$ tar fxvz arch.tar.gz
$ tar fxvj arch.tar.bz2

11.1 Ćwiczenia

Przed przystąpieniem do ćwiczeń utwórz katalog pliki i umieść w nim kilka plików.

1. Skompresuj wszystkie pliki znajdujące się w katalogu pliki używając gzip a następnie rozpakuj je

2. Umieść wszystkie pliki z katalogu pliki w archiwum tar. Następnie skompresuj uzyskany plik za pomocą gzip tworząc paczkę o nazwie pliki.tar.gz

3. Utwórz paczkę pliki.tgz zawierającą skomprezowaną zawartość katalogu pliki za pomocą polecenia tar

4. Utwórz paczkę pliki.tar.bz2 zawierającą skomprezowaną zawartość katalogu pliki za pomocą polecenia tar

5. Utwórz paczkę pliki.zip zawierającą skomprezowaną zawartość katalogu pliki za pomocą polecenia zip

6. Porównaj zajętość utworzonych paczek (pliki.tar.gz, pliki.tgz, pliki.tar.bz2, pliki.zip, pliki.tar) oraz zajętość oryginalnego (nie spakowanego) katalogu. Który algorytm okazal sie teu najefektywniejszy?

7. Jakim poleceniem można wyświetlić zawartość pliku tekstowego skompresowanego za pomocą gzip?

8. Umieść wynik polecenia ls -l /etc w skomprezowanym pliku o nazwie lista.gz

12 Inne przydatne narzędzia

echo

wyświetla linię tekstu
Postać: echo [opcje] ciąg_znaków
Przykład:
$ echo witaj świecie
witaj świecie
Polecenie echo pomaga zobaczy co zostanie wstawione w miejsce znaków specjalnych *, ?, []
$ echo rm -f unix.*
rm -f unix.aux unix.dvi unix.gz unix.log unix.out unix.pdf unix.tex

printf

wypisuje sformatowany tekst
Postać: printf format [argumety]...

yes

wyświetla w nieskończoność dany ciąg znaków
Postać: yes [ciąg_znaków]

expr

oblicza wartość wyrażenia matematycznego
Postać: expr wyrażenie
Liczby i operatory muszą być oddzielone spacjami
$ expr 2 + 2
4
$ expr 2 ’*’ 3
6
Znak * z powodu swojego specjalnego znaczenia musi być zawarty w cudzysłowie

seq

wyświetla sekwencję liczb
Postać: seq [opcje] [początek] [krok] koniec
Przykład:
$ seq 3 2 10
3 5 7 9

xargs

buduje i uruchamia polecenia powłoki na podstawie tekstu ze standardowego wejścia
Postać: xarg [polecenie]
Przykład:
$ find $\mathrm{\sim }$-name ’*.mp3’ | xargs du -sm
uruchomi polecenie du -sm podając jako argument nazwy plików przekazane w strumieni wyjściowym przez polecenie find.

bc

kalkulator o dowolnej precyzji
Postać: bc [plik]
Kalkulator bc wykonuje obliczenia arytmetyczne dostarczone w strumieniu wejściowym. Kalkulator wspiera wszystkie operatory arytmetyczne, logiczne i oparatory relacji w takiej samej postaci jak w języku C. Dodatkowo znak ^ pełni rolę operatora potęgowania.
Przykład:
$ echo "2 ^ 10" | bc
1024
Domyślnie obliczenia realizowane są z dokładnością do liczb całkowitych.
Precyzję (ilość cyfr po przecinku) określamy za pomocą zmiennej scale.
$ echo "1/3" | bc
0
$ echo "scale=20; 1/3" | bc
.33333333333333333333

13 Powłoka bash

Powłoka jest programem, który udostępnia użytkownikowi środowisko pracy. W skład powłoki wchodzą: linia komend, zestaw wbudowanych poleceń, narzędzia obsługi zadań, narzędzia sprawdzające pisownię wpisywanych poleceń. Obecnie domyślną powłoką użytkową na serwerach studenckich naszego wydziału jest powłoka bash. Lista dostępnych w systemie powłok znajduje się w pliku /etc/shells.

13.1 Konfiguracja powłoki i środowiska

Plikiem konfiguracyjnym powłoki Bash jest plik $\mathrm{\sim }$/.bashrc. W pliku tym możemy zdefiniować zmienne, aliasy i funkcje, które pozwalają dostosować środowisko oraz działanie programów do swoich potrzeb. Po zmianie zawartości pliku .bashrc nowe ustawienia będą dostępne w bieżącej powłoce po wykonaniu komendy:

$ source $\mathrm{\sim }$/.bashrc

Komenda source odczytuje zawartość podanego pliku i wykonuje zawarte w nim komendy.

13.2 Zmienne powłoki i środowiska

Zachowanie powłoki można skonfigurować ustawiając wartości specjalnym zmiennych. Oto lista kilku z nich:

• PS1 definiuje zawartość znaku zachęty

• HISTSIZE ilość zapamiętywanych poleceń w historii

• IFS zmienna definiująca separator pól dla komendy read (domyślna wartość to białe znaki: spacja, tabulacja, nowa linia)

• RANDOM losowa wartość całkowita

Listę wszystkich zmiennych oraz funkcji zadeklarowanych w bieżącej powłoce uzyskujemy za pomocą polecenia set. Więcej o tworzeniu i manipulowaniu zmiennymi powłoki znajduje się w rozdziale 14.4.

Zmienne można podzielić na zmienne powłoki (lokalne), które są dostępne wyłącznie w danej instancji powłoki oraz zmienne środowiskowe, które są dziedziczone przez procesy potomne.

Zmienne środowiskowe definiuje się poprzez wyeksportowanie zmiennych powłoki za pomocą komendy export, np.:
$ ZMIENNA=42
$ export ZMIENNA
lub krócej
$ export ZMIENNA=42

Zachowanie wielu programów zależne jest od ustawień konkretnych zmiennych środowiskowych. Aktualną listę zmiennych środowiskowych można uzyskać za pomocą polecenia printenv lub env.

Przykład typowych zmiennych środowiskowych:

• PATH  lista katalogów oddzielonych dwukropkiem. Katalogi te są przeszukiwane przez powłokę w poszukiwaniu programów do uruchomienia

• USER  nazwa użytkownika

• HOME  katalog domowy użytkownika

• EDITOR  domyślny edytor tekstu

• LD_LIBRARY_PATH  lista lokalizacji w których system poszukuje bibliotek

• LANG, LANGUAGE, LC_ALL  ustawienia lokalizacji (wersji językowej)

13.3 Lokalizacja (ustawienia regionalne)

Aktualne ustawienia lokalizacji można sprawdzić za pomocą polecenia locale.

locale

wyświetl ustawienia lokalizacji
Postać: locle [opcje]
Polecenie wyświetla wartości zmiennych odpowiedzialnych za lokalizację środowiska, takich jak, np,: LANG, LANGUAGE, LC_ALL.
Najważniejsze opcje:
-a wyświetli listę wszystkich zainstalowych w systemie lokalizacji

Ustawienie lokalizacji (np. języka polskiego) sprowadza się do ustawienia wartości zmiennych środowiskowych takich jak:

• LANG  podstawowa zmienna odpowiedzialna za ustawienia języka, używana gdy nie są zdefiniowane zmienne LC_*

• LC_CTYPE  kodowanie znaków używane do prezentacji tekstu

• LC_NUMERIC  formatowanie wartości liczbowych

• LC_TIME  formatowanie czasu i daty

• LC_COLLATE  określa sposób sortowania alfabetycznego

• LC_MESSAGES  język komunikatów systemu

• LC_ALL  nadpisuje wszystkie pozostałe ustawienia lokalizacji

Przykład ustawienia lokalizacji polskiej:
$ export LC_ALL=pl_PL.utf8
$ querty
bash: qwerty: nie znaleziono polecenia

Zmiana na inną lokalizację:
$ export LC_ALL=hu_HU.utf8
$ querty
bash: qwerty: parancs nem található

Dodanie wpisu o polskiej lokalizacji do pliku konfiguracyjnego powłoki:
$ echo export LC_ALL=pl_PL.utf8 >> $\mathrm{\sim }$/.bashrc

13.4 Aliasy

Alias to ,,przezwisko” jakie możemy nadać dowolnej komendzie. Pozwala to nadać krótką lub wygodną w zapisie nazwę poleceniom powłoki które posiadają złozoną składnię lub są na tyle często używane, że wygodniej jest je zastąpić krótszymi w zapisie aliasami. Należy pamiętać, że alias ma pierwszeństwo przed wszystkimi innymi poleceniami, więc istnieje możliwość zastąpienia dowolnego polecenia innym poprzez utworzenie odpowiedniego aliasu.

alias

ustawia lub wyświetla aliasy
Postać: alias [nazwa[=wartość]] Przykład:
$ alias lt=ls -l -a -t
definiuje alias (polecenie) o nawie lt, które uruchomi polecenie wyświetlające listę wszystkich plików posortowanych względem czasu modyfikacji
$ alias
wyświetli wszystkie zdefiniowne aliasy
$ alias lt
wyświetli polecenie przypisane do aliasu o nazwie lt

unalias

usuwa alias o podanej nazwie z powłoki
Postać: unalias nazwa
Przykład: $ unalias lt
usunie alias o nazwie lt.

13.5 Ćwiczenia

• Sprawdź wartość zmiennej środowiskowej LANG, LC_ALL

• Wyświetl listę wszystkich zmiennych środowiskowych

• Wypisz aktualne ustawienia lokalizacji

• Wypisz listę wszystkich dostępnych w systemie lokalizacji. Sprawdź jakie istnieją wersje poleskiej lokalizacji (PL_pl)

• Do pliku $\mathrm{\sim }$/.bashrc dodaj (bez usuwania dotychczasowej zawartości) definicję zmiennej EDITOR o wartości /usr/bin/vim.

• Dodaj do listy katalogów zawartych w zmiennej środowiskowej PATH katalog /sbin/.

• Utwórz alias o nazwie lta do polecenia, które wyświetli listę wszystkich plików (także ukrytych) posortowaną względem czasu modyfikacji.

• Utwórz alias o nazwie pa do polecenia, które wyświetli wszystkie uruchomione przez Ciebie procesy.

• Utwórz zmienną o nazwie OLDETC o wartości równej nazwie najstarszego pliku z katalogu /etc/

• Utwórz zmienną USERS o wartości równej liczbie zalogowanych aktualnie użytkowników.

• Wyświetl historię poleceń powłoki

14 Skrypty - wstęp do programowania w powłoce Bash

Skrypty to pliki tekstowe zawierające ciągi instrukcji i poleceń, które są uruchamiane linia po linii. W odróżnieniu od zwykłych plików tekstowych, skrypty możemy uruchamiać tak jak zwykłe programy. W systemach UNIX/GNU Linux skrypty pozwalają na zautomatyzowanie wielu czynności a każdy skrypt może zostać dodany do repertuaru dostepnych w systemie programów.

14.1 Struktura skryptu

• w pierwszej linii powinna znajdować ścieżka do powłoki w której ma być interpretowany skrypt poprzedzona znakami #! (tzw. aha-bang lub hashbang). W przypadku skryptów w powłoce Bash w pierwsza linia powinna wyglądać tak:
  #!/bin/bash

• w każdej kolejnej linii możemy umieścić:
  - dowolne plecenie powłoki lub instrukcję uruchamiającą program
  - instrukcję uruchamiającą inny skrypt
  - instrukcję sterującą (np. pętle while,for, warunek if, itp.)

• skrypt powinien kończyć się instrukcją exit, której argumentem jest liczba całkowita dodatnia o wartości 0 gdy skrypt kończy się powodzeniem. Każda wartość większa od 0 powinna być używana w przypadku gdy skrypt z różnych przyczyn nie kończy się powodzeniem

• tekst zawarty po znaku # aż do końca linii jest komentarzem i nie jest interpretowany przez powłokę

Przykład prostego skryptu:

#!/bin/bash
# To jest skrypt ktory wyswietla komunikat
echo "Witaj świecie"
exit 0

14.2 Uruchamianie skryptu

Ciąg instrukcji zawartych w pliku tekstowym możemy uruchomić w powłoce Bash wydając polecenie:
$ bash skrypt.sh
Jeżeli skrypt zawiera poprawny hashbang w pierwszej linii i jezeli plikowi nadamy uprawnienia do wykonywania
$ chmod a+x skrypt.sh
wówczas skrypt możemy uruchomić podając jego nazwę poprzedzoną ścieżką do pliku. Przykładowo, gdy skrypt.sh znajduje się w bieżącym katalogu polecenie
$ ./skrypt.sh
uruchomi wszystkie instrukcje zawarte w pliku. Skrypt możemy umieścić też w jednym z katalogów ze zmiennej $PATH i wówczas do uruchomienia skryptu wystarczy podać jego nazwę.

Bieżący katalog również można dodać do zmiennej $PATH poleceniem
$ export PATH=".:$PATH"

14.3 Wykrywanie błędów w skrypcie

W przypadku wystąpienia błędu podczas interpretowania skryptu powłoka przerywa jego działanie wyświetlając stosowny komunikat. Podczas poszukiwania przyczyn powstawania błędu warto uruchomić skrypt poleceniem:
$ bash -x skrypt.sh
Opcja -x powoduje, że każda instrukcja skryptu przed uruchomieniem jest wypisywana na standardowe wyjście diagnostyczne.

14.4 Zmienne

Zmienne definiuje się używając składni zmienna=wartosc lub w przypadku zmiennych liczbowych let zmienna=liczba, np.
$ napis="Ala ma kota"
$ let wynik=10
Nazwa zmiennej może składać się z dowolnych liter, cyfr (cyfra nie może być pierwszym znakiem nazwy zmiennej) oraz znaku podkreślenia.
Wartość umieszczoną w zmiennej wydobywamy umieszczając $ przed nazwą zmiennej ewentualnie otaczając nazwę zmiennej klamrami, np.:
$ echo ${napis}
Ala ma kota
$ echo $HOME
/home/student
$ echo ${wynik}
$ 10

Tablice

W powłoce Bash mamy do dyspozycji tablice jednowymiarowe. Nie muszą one być deklarowane. Do poszczególnych elementów tablicy odwołujemy sie poprzez nawiasy kwadratowe ${zmienna[indeks]}, gdzie index jest liczbą całowitą dodatnią.
$ kolor[0]=bialy
$ kolor[1]=czarny
$ kolor[5]=zielony
$ echo Kolor pierwszy to ${kolor[1]}
Kolor pierwszy to czarny
$ echo Wszystkie kolory: ${kolor[*]}
Wszystkie kolory: bialy czarny zielony
Tablice indeksowane są liczbami całkowitymi począwszy od zera. Zmienną tablicową można zainicjować ciągiem wartości podanych w nawiasach zmienna=(wartosc1 wartosc2 ... wartoscN), np.
$ dzien=(poniedzialek wtorek sroda czwartek piatek sobota niedziela)
$ echo ${dzien[6]}
sobota
$ echo "Dni tygodnia: ${dzien[*]}"
Dni tygodnia: poniedzialek wtorek sroda czwartek piatek sobota niedziela
Liczbę elementów tablicy uzyskujemy wyrażeniem ${#zmienna[*]}
$ echo "Ilosc dni tygodnia = ${#dzien[*]}"
Ilosc dni tygodnia = 7
Wyrażenie ${#zmienna[indeks]} zwraca ilość znaków zawartych w elemencie tablicy o podanym indeksie.
$ echo Slowo ${dzien[1]} zawiera ${#dzien[1]} znakow
Slowo wtorek zawiera 6 znakow
Polecenie unset zmienna usuwa podaną zmienną. Chcąc usunąc wybrany element tablicy należy wykonać unset tablica[index].
$ unset kolor
$ unset dzien[4]

Zmienne $*, $#, $0, $1.

Zmienna $* zawiera listę wszystkich argumentów z jakimi został wywołany skrypt, zmienna $# podaje liczbę tych argumentów, zmienna $0 zawiera nazwę skryptu, zaś zmienne $1, $2, $3, itd. zawierają kolejne argumenty.

Przykład skryptu i nazwie argumenty.sh, który wyświetli swoją nazwę, liczbę argumentów oraz pierwsze dwa argumenty:

#!/bin/bash
echo Nazwa skryptu=$0
echo Podales $# argumentow
echo Oto one: $*
echo Argument 1 = $1
echo Argument 2 = $2
exit 0

Przykładowe działanie:
$ ./argumenty.sh

Nazwa skryptu=./argumenty.sh
Podales 0 argumentow
Oto one:

$ ./argumenty.sh Ala ma kota

Nazwa skryptu=./argumenty.sh
Podales 3 argumentow
Oto one: Ala ma kota
Argument 1 = Ala
Argument 2 = ma

14.5 Operacje arytmetyczne i warunki logiczne

Powłoka bash pozwala na wykonywanie prostych operacji arytmetycznych na liczbach całkowitych za pomocą instrukcji let.
Przykład:
$ let suma=2+2
$ echo $suma
4
$ let liczba=$suma*2
$ echo $liczba
8
Składnia polecenia let pozwala na używanie zmiennych liczbowych bez konieczności poprzedzania ich znakiem $.
$ let liczba=suma*suma+3
$ let suma++
Dostępne operatory oraz priorytet ich wykonywania są takie same jak w języku C. Dodatkowo, dostępny jest operator ** realizujący potęgowanie.
$ let x=2**10
$ echo $x
1024
Równoważne użyciu polecenia let jest zastosowanie (( wyrażenie )).
Przykłady:
$ a=$((1+2))
$ a=$(($a*$a))
$ a=$((a+1))
$ ((a++))

Proste operacje arytmetyczne można także wykonywać za pomocą instrukcji expr. Obliczenia o precyzji zmiennopozycyjnej (dla liczb rzeczywistych) można wykonywać za pomocą kalkulatorów bc lub dc.

Wyrażenia warunkowe realizowane są za pomocą polecenia [ wyrażenie ] lub polecenie test. Wartością zwracaną polecenia jest kod (status programu) 0 w przypadku gdy wyrażenie jest prawdziwe lub 1 gdy wyrażenie jest fałszywe.
Uwaga: wyrażenie [ jest poleceniem, dlatego wszystkie argumenty muszą byc oddzielone spacją.
Porównywanie napisów odbywa się za pomocą argumentów ==, !=, < i >.
$ [ $SHELL == /bin/bash ] && echo Uzywasz powloki Bash
$ test $USER != root && echo Nie jestes administratorem
Porównując liczby całkowite należy skorzystać z operatorów -eq ((ang. equal) - równe), -ne ((ang. not equal) - nie równe), -lt ((ang. less then) - mniejsze niż), -gt ((ang. greater than) - większe niż), -le ((ang. less equal) - mniejsze równe) i -ge ((ang. greater equal) - większe równe).
$ [ $RANDOM -lt 16384 ] && echo Reszka || echo Orzel
$ test $(cat /etc/passwd | wc -l) -gt 100 && echo Uzytkownikow jest wiecej niz 100
Wyrażenie warunkowe może tez sprawdzać atrybuty plików:

-e plik	plik istnieje
-f plik	plik istnieje i jest zwykłym plikiem
-d plik	plik istnieje i jest katalogiem
-r plik	użytkownik posiada prawo do czytania pliku
-w plik	użytkownik posiada prawo do zmiany zawartości pliku
-x plik	użytkownik posiada prawo do wykonywania pliku
-o plik	użytkownik jest właścicielem pliku

$ [ -e /etc/passwd ] && echo Plik /etc/passwd istnieje
$ test -d /etc/passwd && echo Plik /etc/passwd jest katalogiem
Dostępne mamy też operatory && (AND), || (OR) oraz zaprzeczenie ! (NOT) pozwalające łączyć wyrażenia warunkowe w bardziej złożone warunki.
W takim przypadku złożone wyrażenie logiczne należy umieścić w dodatkowych nawiasach [].
$ [[ $(($RANDOM%2)) -eq 1 && ! $USER == root ]] && echo Warunek jest spelniony
$ test ! -w /etc/passwd || $USER != root && echo Nie masz uprawnien do modyfikcaji /etc/passwd lub nie jestes root-em.
Wyrażenia warunkowe znajdują zastosowanie wraz z instrukcją if oraz pętlą while oraz until.

14.6 Instrukcje sterujące

Warunek if.

Składnia warunku:
 
if wyrażenie;
then
       instrukcje
fi
 

Gdy wyrażenie jest prawdziwe (zobacz wyrażenia warunkowe) wówczas wykonywane są instrukcje pomiędzy słowem then i fi.
Przykład:

#!/bin/bash
if [ $# -eq 0 ];
then
   echo "Nie podałeś żadnych argumentów "
fi
exit 0

Bardziej rozbudowane wyrażenie warunkowe:
 
if wyrażenie;
then
       instrukcje
else
       instrukcje 2
fi
 

Instrukcje zawarte w bloku rozpoczynającym się od else są wykonywane gdy wyrażenie nie jest spełnione. Np.:

#!/bin/bash
if [ $# -eq 0 ];
then
   echo "Nie podałeś żadnych argumentów. "
   echo "Podaj liczbe calkowita "
   echo "Sprobuj: $0 liczba"
   exit 1
fi
if [ $1 -lt 0 ];
then
   echo Liczba $1 jest mniejsza od zera
else
  echo Liczba $1 jest wieksza lub równa 0
fi
exit 0

Przykład - skrypt o nazwie rzut.sh wyświetlający słowo Orzeł lub Reszka z prawdopodobieństwem 1/2.

#!/bin/bash
if [ $(($RANDOM%2)) -eq 1 ];
then
   echo "Reszka"
else
  echo "Orzeł"
fi

Przykład - skrypt o nazwie podglad.sh który dla danego w argumencie pliku wyświetla jego zawartość za pomocą less, zaś jeżeli podany argument jest nazwą katalogu wówczas wyświetlana jest zawartość tego katalogu.

#!/bin/bash
if [ $# -lt 1 ];
then
   echo "Podaj plik lub katalog jako argument."
   echo "Uzycie: $0 plik"
   exit 1
fi
if [ -f $1 ];
then
  less $1
else
  if [ -d $1 ];
  then
     ls -l $1
  else
    echo "Blad: $1 nie jest plikiem ani katalogiem"
  fi
fi

Pętla for.

Pętla for wykonuje zadane instrukcje tyle razy ile jest elementów na podanej liście.  
for zmienna in lista;
do
       instrukcje
done
 

W każdej iteracji kolejny element z listy jest podstawiany do zmiennej.
Przykład użycia w linii komend:
$ for f in *; do echo "Plik $f zajmuje $(du -sb $f) bajtow"; done
dla każdego pliku w bieżącym katalogu wyświetli komunikat o ilości zajmowanych bajtów.

Przykład: skrypt zamieniający w nazwach plików duże litery na małe.

#!/bin/bash
if [[ $# -eq 0 || $1 == "-h" || $1 == "--help" ]];
then
  echo "Uzycie: $0 [-h] plik..."
  echo "Zamienia w nazwach podanych plikaow duze litery na male (np. Plik.TXT na plik.txt)."
  echo "Opcja -h wyswietla pomoc."
  exit 1
fi
for plik in $*
do
  if [ -e $plik ];
  then
    nowy_plik=$(echo $plik | tr ’[A-Z]’ ’[a-z]’)
    if [ $plik != $nowy_plik ];
    then
      echo "Zamieniam: $plik na $nowy_plik"
      mv $plik $nowy_plik
    fi
  else
    echo "Blad: $plik - nie ma takiego pliku"
  fi
done

Powłoka Bash umożliwia także użycie pętli for znanej z języka C.
 
for (( wyrażenie1 ; warunek ; wyrażenie2 ))
do
       instrukcje
done
 

Wszystkie instrukcje są wykonywane dopóki warunek jest spełniony. Początkowe wyrażenie1 jest uruchomione tylko raz przed rozpoczęciem pętli, zazwyczaj służy do zainicjowania zmiennych. Końcowe wyrażenie2 jest wykonywane na końcu każdej iteracji, zazwyczaj używane jest do zwiększenia (lub zmniejszenia) pewnego licznika.
Przykład: skrypt wyznaczający silnię

#!/bin/bash
if [[ $# -eq 0 || $1 == "-h" || $1 == "--help" ]];
then
  echo "Uzycie: $0 [-h] liczba"
  echo "Oblicza silnie podanej liczby."
  echo "Opcja -h wyswietla pomoc."
  exit 1
fi
silnia=1;
for (( i=2 ; i<=$1 ; i++ ))
do
  let silnia=silnia*i;
done
echo "Silnia wynosi $silnia"

Przykład: wielokrotne losowanie kostką

#!/bin/bash
if [[ $1 == "-h" || $1 == "--help" ]];
then
  echo "Rzut kostka"
  echo "Uzycie: $0 [-h] liczba"
  echo "Wyswietla wynik rzutu kostka powtorzenoge zadana liczbe razy."
  echo "Opcja -h wyswietla pomoc."
  exit 1
fi
ile=1
if [ $# -gt 0 ]; then ile=$1 ;fi
for (( i=1 ; i<=ile ; i++ )) do
  wynik=$(($RANDOM%6+1))
  echo $wynik
done

Pętla while.

Składnia pętli while:
 
while warunek
do
       instrukcje
done
 
Podane instrukcje są wykonywana dopóki warunek jest prawdziwy.
Przykład - stoper, odlicza sekundy od rozpoczęcia działania skryptu:

#!/bin/bash
if [[ $1 == "-h" || $1 == "--help" ]];
then
  echo "Stoper - po prostu uruchom bez argumentow."
  echo "Ctrl+C konczy odliczanie."
  echo "Opcja -h wyswietla pomoc."
  exit 1
fi
let s=0
while true; do
  echo $s
  sleep 1
  let s++
done

Instrukcja true zwraca zawsze wartość logiczną prawda. Analogicznie false daje odpowiedź negatywną.

Instrukcja case.

Instrukcja case pozwala na wykonanie wybranych instrukcji w zależności od wartości przyjmowanej przez pewną zmienną. Działanie bardzo podobne do instrukcji if jednak często wygodniejsze w użyciu, zwłaszcza gdy mamy więcej niż dwie możliwości do wyboru.
 
case zmienna in
       wartość_1)
              instrukcje 1
              ;;
       wartość_2)
              instrukcje 2
              ;;
       …
       *)
              instrukcje
              ;;
esac
 

Przykład - skrypt wyświetlajązy menu:

#!/bin/sh
while true
  do
     clear
     echo "============================"
     echo "[1] Wyświetl dzisiejszą datę"
     echo "[2] Wyswietl listę plików w bierzącym katalogu"
     echo "[3] Pokarz kalendarz"
     echo "[4] Pokarz listę zalogowanych uzytkownków"
     echo "[5] Zakończ"
     echo "============================"
     echo -n "Wybierz liczbę [1-5]: "
     read akcja
     case $akcja in
       1) echo "Dzisiejsza data: $(date)"
          ;;
       2) echo "Lista plików w katalogu $(pwd)"
          ls -l
          ;;
       3) cal  ;;
       4) echo "Lista zalogowanych" ; who ;;
       5) echo "Do widzenia"
          exit 0 ;;
       *) echo "Blad!!! Proszę wybrać wartość 1,2,3,4, lub 5";
  esac
  echo  "Wciśnij klawisz Enter"
  read
done

Instrukcja exit.

Instrukcja exit kończy działanie skryptu. Liczba całkowita umieszczona po instrukcji exit jest zwracana do powłoki jako wynik działania skryptu. W przypadku poprawnego wykonania skrypt powinien kończyć się wyrażeniem exit 0. Gdy skrypt nie został wykonany poprawnie wówczas po słowie exit wstawiamy dowolną liczbę różną od zera (wartość zwracanej liczby może w ten sposób sygnalizować rodzaj błędu który spowodował niepoprawne wykonanie skryptu). Wartość zwracana po słowie exit umieszczana jest w zmiennej $?.

Instrukcja read.

Instrukcja read pozwala wczytać linie tekstu do podanej zmiennej.
Przykład:

#!/bin/bash
echo Podaj imie i nazwisko
read dane
echo Witaj $dane

Instrukjca read użyta w pętli while umożliwia czytanie tekstu z pliku linia po linii, np.:

#!/bin/bash
echo Podaj nazwe pliku do wyswietlenia
read plik
if [ ! -r $plik];
then
  echo "Nie moge czytac z pliku $plik"
  exit 1
fi

while read linia
do
  echo $linia
done < $plik

Funkcje.

W powłoce bash możliwe jest definiowanie funkcji, czyli wyodrębnionych podprogramów oznaczonych pewną unikatową nazwą.
 
nazwa_funkcji( )
{
       instrukcje do wykonania
       return
}
 

Funkcja wykonywana jest w momencie gdy pojawi się wywołanie jej nazwy.
Przykład:

#!/bin/sh
pomoc()
{
  echo "Wyswietla liste i liczbe zalogowanych uzytkonikow"
  echo "Opcje:"
  echo "-h pomoc"
  echo "-l liczba zalogowanych użytkoników"
  echo "-w lista zalogowanych użytkoników"
  return
}
# lista niepowtarzajacych sie nazw zalogowanych uzytkownikow
lista()
{
  users=( $(who | cut -f 1 -d ’ ’ | sort | uniq ) )
  return
}
case $1 in
  "-h")  pomoc ;;
  "-l") lista
        echo "Liczba zalogowanych uzytkonikow = ${#users[*]} "
        ;;
  "-w") lista
        echo "Lista uzytkownikow: ${users[*]}" ;;
     *)Ψpomoc ;;
esac

Do funkcji możemy przekazać argumenty dodając je przy wywołaniu po nazwie funkcji. Kolejne argumenty umieszczone są w zmiennych $1, $2, $3, itd. Ilość argumentów dana jest poprzez $#, lista wszystkich argumentów zawarta jest w zmiennej $* a zmienna $0 zawiera nazwę funkcji.

#!/bin/sh
funkcja()
{
  echo "Argumenty funkcji $*"
  echo "Ilość argumentów funkcji $#"
  return 0
}
echo "Argumenty skryptu $*"
echo "Ilość argumentów skryptu $#"
echo Uruchamiam funkcje z argumentami: raz dwa trzy
funkcja raz dwa trzy
echo Uruchamiam funkcje z argumentami będącymi nazwami plików z bierzącego katalogu
funkcja *
exit 0

Zmienne użyte wewnątrz funkcji maja zakres globalny, tzn. ich wartość jest dostępna poza funkcją (np. zmienna users z pierwszego przykładu w tym paragrafie). Chcąc ograniczyć czas życia zmiennej wyłącznie do obszaru zdefiniowanego przez funkcję należy zadeklarować zmienną poprzedzając ja instrukcją local. Używanie zmiennych lokalnych może uchronić przed wieloma trudnymi do wykrycia błędami, więc gdzie tylko jest to możliwe, wewnątrz funkcji należy je stosować.
Przykład:

#!/bin/sh
funkcja()
{
  local zmienna="Zmienna lokalna"
  echo "Jestem wewnątrz funkcji"
  echo "zmienna=$zmienna"
  return 0
}
zmienna="Zmienna globalna"
echo "Zmienna=$zmienna"
funkcja
echo "Zmienna=$zmienna"
exit 0

14.7 Przykłady

Tutaj znajdują się przykładowe skrypty w Bash.

15 Edytor strumieniowy sed

sed

Edytor strumieniowy
Postać: sed [-n] [-e skrypt] [opcja]... [plik]...

Odczytuje kolejne linie ze strumienia wejściowego (lub pliku), dokonuje edycji zgodnie z podanym skryptem i wynik wyświetla na standardowym wyjściu.
Najważniejsze opcje:
-n hamuje normalne wyjście (wyświetlanie tylko linii wskazanych w skrypcie komendą p)
-e wykonają podany skrypt (pojedyncze polecenie). Jeśli podajemy tylko jedną komendę ta opcja nie jest wymagana.

Składnia skryptu:
[adres[,adres]] funkcja [argumenty]
adres to numer linii pliku ($ oznacza numer ostatniej linii) lub wyrażenie regularne umieszczone pomiędzy znakami /
. Określa on zakres linii strumienia na których będę dokonywane operacje. Na przykład 1,3 pasuje do pierwszych trzech linii, /bash/ pasuje do wszystkich linii zawierających wyrażenie bash, zaś /begin/,/end/ dotyczy wszystkich kolejnych linii z których pierwsza zawiera słowo begin a ostatnia słowo end. funkcja do wyboru mamy wiele możliwości edycji strumienia. Najważniejsze to:
a tekst dodaj podany tekst przed następną linią
c tekst zamień linię podanym tekstem
d usuń linię
i tekst wstaw podany tekst
p wyświetl bufor (aktualnie edytowaną linię)
s/wyrażenie/łańcuch/ zastępuje podanym łancuchem pierwsze znalezione w buforze wyrażenie
s/wyrażenie/łańcuch/g zastępuje podanym łancuchem wszystkie znalezione w buforze wyrażenia
= wyświetla numer linii
Przykłady:
$ sed -n ’1p’ plik
wyświetli pierwsza linię pliku
$ sed -n ’3,$p’ plik
wyświetli wszystkie linie od 3-ciej to końca pliku
$ sed ’3,$d’ plik
usunie wszystkie linie od 3-ciej do końca pliku
$ sed -n ’/Marek/p’ /etc/passwd
wyświetla linie zawierające słowo Marek z pliku /etc/passwd
$ sed ’/UNIX/c Linux’ plik
Zamienia linie w których występuje słowo UNIX zwrotem Linux
$ sed -n ’/UNIX/=’ plik
wyświetla numery linii w których występuje wyrażenie UNIX
$ sed ’s/UNIX/Linux/g plik
zamienia wszystkie wystąpienia słowa UNIX na Linux
$ sed -n ’s/UNIX/Linux/g plik
tak jak wyżej ale wyświetlane są wyłącznie linie w których nastąpiła zmiana

16 Wyrażenia regularne

Wybrane metaznaki wyrażeń rozszerzonych wyrażeń regularnych (POSIX ERE, ang. Extended Regular Expressions)
[lista] pasuje do pojedynczego znaku z danej listy
[^lista] pasuje do znaku nie podanego na liście
. (kropka) pasuje do dowolnego pojedynczego znaku
\w jest równoważne [0-9a-zA-Z] lub [[:alnum:]], czyli zastępuje dowolna literę lub cyfrę
\W oznacza to samo co $[^[[:alnum:]]]
^ i $ to odpowiednio początek i koniec linii
\< oraz \> początek i koniec słowa
Po wyrażeniu regularnym mogą stać operatory powtórzenia:
? poprzedzający element pasuje zero lub jeden raz, np. miark?a pasuje do miarka ale też miara
* poprzedzający element pasuje zero lub więcej razy, np W*in pasuje zarówno do słowa Windows jak i do Linux
+ poprzedzający element pasuje jeden lub więcej razy,
{n} poprzedzający element pasuje dokładnie n razy
| operator LUB, np. Fizyka|fizyka pasuje do fizyka oraz Fizyka
() grupowanie, np. fizy(ka|cy) pasuje zarówno do fizyka i fizycy.
Uwaga: w podstawowych wyrażeniach regularnych (POSIX BRE ang. Basic Regular Expressions) stosowanych w większości narzędzi UNIXowych metaznaki ?, +, {}, (), | tracą swoje szczególne znaczenie; zamiast nich należy użyć \?, \+, \{\}, \(\), \|.

Przykłady:
grep ’bash$’ /etc/passwd
linie w których występuje wyraz rozpoczynający się literą a lub A
grep ’^From: ’ /var/mail/$USER
lista odebranej poczty (linie rozpoczynające się słowem From:)
grep -v ’^$’ plik
wszystkie linie, które nie są puste
grep ’[0-9]\{9\}’ plik
dziewięciocyfrowe ciągi liczb, np. numery telefonów
grep ’(.\+) plik’
psuje do dowolnego ciągu składającego się przynajmniej z jednego znaku zawartego w nawiasach

17 Indeks polecen

alias - ustawia lub wyświetla aliasy
atrm - usuwa z kolejki zadanie o podanym numerze
at - uruchamia proces o zadanym czasie
bc - kalkulator o dowolnej precyzji
bg - uruchamia zawieszone zadanie w tle
bzip2 - kompresuje pliki
cal - wyświetla kalendarz
cat - wyświetla zawartość strumienia wejściowego lub zawartość plików
cd - zmienia bieżący katalog
chgrp - zmienia grupę użytkowników pliku
chmod - zmienia prawa dostępu do pliku
chown - zmienia właściciela i grupę pliku
cmp - porównuje pliki znak po znaku
cp - kopiuje pliki i katalogi
cut - Wypisuje wybrane fragmenty linii
date - podaje datę i czas systemowy
df - infromacje o zajęctości zamontowanych dysków
diff - znajduje różnice pomiędzy plikami
du - wyświetla rozmiar zajętej przestrzeni dyskowej
echo - wypisuje komunikat podany w argumentach
echo - wyświetla linię tekstu
expr - oblicza wartość wyrażenia matematycznego
fg - uruchamia zatrzymane zadanie na pierwszym planie
file - wyświetla informację o zawartości pliku
find - szuka plików w drzewie katalogów
finger - informacje o użytkowniku.
free - informacje o zajętości pamięci w systmie
ftp - połączenie z serwerem FTP pozwalającym na przesyłanie plików
fuser - identyfikuje procesy używające plików lub gniazd sieciowych
grep - wyświetla linie pasujące do wzorca
groups - nazwy bieżących grup użytkownika
gzip - kompresuje pliki
head - wyświetla początek pliku
help - pomoc dotycząca poleceń wbudowanych w powłokę
hostname - nazwa hosta
host - podaje informacje o hoście
htop - lista procesów w czasie rzeczywistym
id - informacje o użytkowniku - GID, UID itp.
ifconfig - konfiguracja interfejsów sieciowych
info - podręcznik GNU
jobs - podaje status procesów uruchomionych w bieżącej powłoce
killall - zabija procesy o podanej nazwie
kill - zabija proces
less - wyświetl zawartość pliku strona po stronie
ln - tworzy dowiązanie (sztywne lub symboliczne) do plików
locale - wyświetl ustawienia lokalizacji
locate - wyszukiwanie plików o podanej nazwie
lslogins - informacje o uzytkonikach systemu
ls - wyświetla zawartość katalogu
lynx - przeglądarka stron WWW
mail - wysyłanie poczty elektronicznej
man - wyświetla strony podręcznika (manuala) dotyczące danego polecenia
mc - program Midmight Commander
mkdir - tworzy katalog
more - wyświetla zawartość pliku strona po stronie
mutt - klient poczty elektronicznej
mv - przenosi pliki
netstat - wypisuje połaczenia sieciowe i statystyki związane interfejsami sieciowymi
nice - uruchamia program z zadanym priorytetem (zwiększoną łagodnością)
nohup - uruchamia polecenie, które nie zostanie przerwane w momencie wylogowania
paste - łączy linie plików
pgrep - wyświetla numery PID procesów pasujących do wzorca
ping - wysyła pakiet testowy do wybranego hosta
pkill - wysyła sygnał do procesów o nazwach pasujących do wzorca
printenv - wyświetla zmienne środowiskowe
printf - wypisuje sformatowany tekst
ps - podaje informacje o działających procesach
pstree - wyświetla drzewo procesów
pwd - wyświetla bieżący katalog
renice - pozwala zwiększyć priorytet działającego procesu
rmdir - usuwa puste katalogi
rm - usuwa pliki
rsync - narzędzie do szybkiego kopiowania zdalnych plików i synchronizowania danych
sed - Edytor strumieniowy
seq - wyświetla sekwencję liczb
sftp - szyfrowane połączenie z serwerem FTP pozwalającym na przesyłanie plików
sort - wypisuje posortowaną zawartość pliku tekstowego
ssh - szyfrowane połączenie ze zdalnym komputerem
stat - wypisuje informacje o plikach i systemach plików
tail - wyświetla koniec pliku
talk - program do interaktywnej rozmowy z użytkownikiem
tar - narzędzie do archiwizowania danych
tee - czyta standardowe wejście i przesyła je na standardowe wyjście oraz do pliku.
telnet - połączenie ze zdalnym komputerem
time - dokonuje pomiaru czasu działania procesu
timeout - uruchamia program z ograniczeniem czasowym
top - lista procesów w czasie rzeczywistym
touch - zmienia datę modyfikacji pliku lub tworzy pusty plik
traceroute - wyświetla trasę pokonywana do danego hosta
tr - Zamienia znaki wczytane ze standardowego wejścia.
tty - wyświetla nazwę terminala
type - określa rodzaj polecenia
umask - ustawienie maski uprawnień tworzenia plikow i katalogów
unalias - usuwa alias o podanej nazwie z powłoki
uname - podstawowe informacje o systemie: architektura, wersja jąrda
users - lista zalogowanych użytkoników (tylko identyfikatory)
watch - powtarza uruchomienie programu z określoną częstością
wc - liczy ilość znaków, słów i linii w pliku
wget - program do pobierania zasobów stron www i serwerów ftp
whatis - przeszukuje podręcznik (opisy poleceń) w poszukiwaniu danej nazwy.
whereis - wyszukuje (wszystkie) położenia plików binarnych, źródłowych i stron podręcznika danego polecenia
whoami - kim jestem
who - lista zalogowanych użytkowników
w - lista zalogowanych uzytkoników oraz ich działające procesy
write - wysyła wiadomość tekstową do użytkownika
xargs - buduje i uruchamia polecenia powłoki na podstawie tekstu ze standardowego wejścia
yes - wyświetla w nieskończoność dany ciąg znaków
zip - kompresuje pliki i katalogi