1. Układ limbiczny i emocje | 2. Emocje, uczucia i afekt | 3. Teorie emocji | 4. Choroby afektywne

B5.1. Układ limbiczny i emocje

Układ limbiczny królika, kota i małpy jest podobnej wielkości, chociaż całkowita wielkość kory nowej znacznie się między nimi różni.

B5.2. Emocje, uczucia i afekt

B5.3. Teorie emocji

Swoiste bodźce czuciowe trafiają do pierwotnej kory czuciowej, nieswoiste do bocznej części jądra migdałowatego.

Ekspresja emocji negatywnych: jądro środkowe (centralne) ciała migdałowatego pobudza wyspecjalizowane struktury odpowiedzialne za różne formy zachowań.
Bezruch był przydatną reakcją na strach w czasach gdy żyły drapieżniki widzące tylko ruchome obiekty. Stymulacja istoty szarej okołowodociągowej (akronim PAG lub ISO) pnia mózgu w innym podobszarze zamiast bezruchu może wywołać rekację odwrotną: przygotowanie do ucieczki, wzmożenie tentna, napływ krwi do kończyń dolnych a także analgezję (zniesienie czucia bólu), przydatną przy ucieczce po zranieniu.

Jądro migdałowate uczy się reakcji warunkowych, tworząc pamięć emocjonalną.
Pamiętanie sytuacji emocjonalnie pobudzających stwarza wrażenie istnienia pamięci "błyskowa" (flashbulb memory), przywoływanej jako epizod, niemal fotograficznej.
Jest to związane z wydzielaniem dużej ilości adrenaliny przez nadnercza, która przez pień mózgu zwiększa plastyczność hipokampa i ciała migdałowatego, prowadząc do zapamiętania zdarzenia.

Dokładniejsze badania pokazują, że szczegółowa pamięć zdarzeń emocjonalnych to tylko pozory, mamy po prostu silne wrażenie pamiętania, ale dorabiamy sobie szczegóły.
Wielkość jąder migdałowatych jest skorelowana z rozmiarem i złożonością sieci społecznych danej osoby.

Inne struktury silnie zaangażowane w analizę, ekspresję i kontrolę emocji to:

• Podwzgórze i kora wyspy, których działanie tworzy autonomiczne składowe emocji.
• Brzuszna część prążkowia sterujące stereotypowymi zachowaniami emocjonalnymi.
• Brzuszno-przyśrodkowa kora przedczołowa (vmPFC) kontroluje i hamuje zachowania społecznie naganne.
  Według niektórych teorii (Bechara, Damasio,Tranel, Anderson 1998) ta część kory zaangażowana jest w kontrolę markerów somatycznych, skojarzeń pomiędzy emocjonalnymi stanami ciała a zdarzeniami mentalnymi.

Ciało migdałowate ma skomplikowaną budowę, można je podzielić na 7 główny struktur.
U człowieka wykryto komórki ciała migdałowatego reagujące na wyrazy twarzy - lepiej się szybko dać przestraszyć?
Szczury w ciele migdałowatym mają specyficzną grupę neuronów reagującą na ultradźwięki ostrzegające przed kotem; takich specyficznych filtrów może być więcej.

Połączenia ciała migdałowatego: przednia część otrzymuje bezpośrednie projekcje z wzgórza (jądro brzuszno-przyśrodkowe, VMb) ;
Tylna część łączy się obustronnie z wtórną korą czuciową S2 i otrzymuje projekcje z jądra brzuszno-przednio-dolnego (ventral posterior inferior, VPI) oraz z tylnej częsci jądra brzuszno-bocznego (ventromedial nucleus) wzgórza, które przekazują informację o stanach emocjonalnych, zmysłowym dotyku, bólu, swędzeniu, temperaturze, niedotlenieniu.

Centralna część ciała migdałowatego połączona jest obustronnie z korą wyspy, schowaną za płatem skroniowym.
Kora wyspy ma komórki o zróżnicowanej strukturze i pełni bardzo wiele funkcji. Część przednia kory wyspy analizuje informacje zapachowe, smakowe, wewnętrzne (z układu autonomiczego) i limbiczne (ciało migdałowate), wysyła informacje do brzusznej części prążkowia i kory okołoczołodołowej. Część tylna analizuje informacje słuchowo-czuciowo-mięśniowe.
Kora wyspy gra ważną rolę w analizie bólu, strachu, wstrętu, złości, smutku i szczęścia. Jest też kluczową strukturą w tworzeniu poczucia przymusu związanego z uzależnieniami narkotycznymi, jak i uczucia głodu.
Prawdopodobnie jej rolą jest interpretacja zmiany stanów ciała w wyniku emocji, co pozwala na ich ocenę i zapamiętanie, uprzytomnienie, świadomość emocji (por. teorię Williama Jamesa).
W przedniej części kory wyspy oraz przedniej części kory zakrętu obręczy (ACC) u człowieka i małp naczelnych znajdują się specyficzne neurony (spindle neurons), zaangażowane w procesy poznawczo-emocjonalne, związane z samoświadomością i empatią.

Agresja ma wiele aspektów i wiele przyczyn. Wśród morderców wyróżnić można psychopatów, furiatów, schizofreników, osoby z uszkodzonymi mózgami, osoby z predyspozycjami genetycznymi, ludzie, którzy doświadczyli w dzieciństwie przemocy.
Dlaczego ludzie mordują? Program dokumentalny BBC4 Mystery of Murder: a Horizon Guide pokazuje różne aspekty problemu.

Przyjemność wywołuje pobudzanie elektryczne bocznej części podwzgórza (LH, lateral hypothalamus), oraz stymulacja jądra półleżącego.
James Olds od 1954 roku prowadził badania nad mechanizmami nagrody; okazało się, że szczur dąży do pobudzania prądem (naciskając na dźwignię w tempie nawet 2000 razy na godzinę) stymulujący drogę przyśrodkową przodomózgowia lub boczne jądro podwzgórza.
Lezje jądra brzuszno-przyśrodkowego podwzgórza powodują zanik poczucia głodu i w efekcie zagłodzenie; stymulacja elektryczna wywołuje poczucie głodu.

Dlaczego mamy emocje?
Mają je wszystkie zwierzęta posiadające rozwinięty układ limbiczny. Emocje pozwalają szybko reagować na sytuacje związane z zagrożeniem.
Teoria markerów somatycznych (Damasio, 1999) utrzymuje, że emocje potrzebne są też do podjęcia decyzji, zwłaszcza w złożonych sytuacjach, gdy informacja jest niepełna i trudna do oceny. Uszkodzenia przedczołowej kory brzuszno-przyśrodkowej (VMPFC), analizującej stany emocjonalne, prowadzą do trudności z podejmowaniem decyzji. Wypadek Phineasa Gage w 1848 był pierwszym szczegółowo opisanym przypadkiem takiego uszkodzenia, stąd proponowana nazwa "zespołu Gage'a" (chociaż Damasio ubarwił nieco jego historię, por. Draaisma 2009).
Stan afektywny może zostać zapamiętany przez korę VMPFC i jest w przyszłości wykorzystywany do ocen decyzji z punktu widzenia nagrody i kary, wpływając na podejmowane działania i ukierunkowując oraz upraszczając proces decyzyjny. Potwierdzają to eksperymenty z kartami, znane jako Iowa gambling task: osoby zdrowe wykazują reakcje emocjonalne zanim uświadomią sobie jaki wybór kart prowadzi do strat, a jaki do korzyści. Osoby z uszkodzoną korą oczodołowo-czołową (OFC), częściowo nakrywającą się z VMPFC, nie wykazują takich reakcji.

Negatywne nastroje, smutek i depresja, mogą sprzyjać dobrym strategiom przetwarzania informacji, unikaniu stereotypów, odsunięciu się od świata, który nie pozwala się skupić, sprzyjają głębokiej koncentracji. Ludzie, którzy odnieśli sukces często przechodzili okres depresji, głębokie przeżycia emocjonalne sprzyjają kreatywności. Jest to szczególnie widoczne w przypadku zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, zwanego dawniej maniakalno-depresyjną.
Geny związane z transportem serotoniny, takie jak SERT, 5-HTTLPR, mają różne warianty, niektóre z nich sprzyjają depresji.
W chorobie dwubiegunowej mamy zaburzoną dynamiczną równowagę pomiędzy szczęściem i smutkiem, częste zmiany nastroju.

J. LeDoux (2012) doszedł do wniosku, że emocje to percepcja stanu tych neuronalnych struktur, które zaangażowane są w istotne funkcje związane z przeżyciem organizmów. Łączy to emocje i motywacje, pobudzenie, wzmocnienie reakcji, od których zależy wykorzystanie nadarzających się okazji do rozwoju i unikania niebezpieczeństw.
Zwierzęta, które mają podobne obwody neuronalne, zdolne są do percepcji podobnej do naszej, muszą też postrzegać stan swoich mózgów w podobny sposób co ludzie, a więc postrzegać swoje emocje. Uszkodzenia części obszarów limbicznych zwykle prowadzą do poprawy nastroju (Feinstein i inn. 2009), pacjenci przestają się martwić swoim położeniem. Na szczęście w dzisiejszym społeczeństwie zwykle nie są narażeni na utratę życia.

Czy procesy poznawcze i afektywne tak zasadniczo się od siebie różnią?

1. Interpretacja subiektywna jest bardzo różna.
2. Procesy poznawcze są bardziej precyzyjne, zlokalizowane.
3. Procesy afektywne są mało precyzyjne, zdelokalizowane, mobilizujące mózg/organizm do określonego działania.
4. Ewolucyjnie procesy poznawcze rozwinęły się modyfikując działanie wcześniej rozwiniętego układu emocjonalnego, w pewnym stopniu umożliwiając jego kontrolę. Było to istotne dla zmniejszenia agresji i rozwoju życia społecznego w dużych grupach.

Ogólna zasada działania: pożądanie - działanie - spełnienie. przymus działania uruchomiony zostaje przez bodziec wyzwalający: niski poziom glukozy => głód, ładne nogi => pożądanie, złożone potrzeby wynikające z modelu świata, np. potrzeba zrozumienia, spójnej teorii świata; przyjemność z działania zgodnego z przymusem => rytuały, przygotowania, zaloty; zadowolenie, spełnienie - dopaminowy układ nagrody wzmaga aktywność brzuszno-przyśrodkowej kory przedczołowej.

Układ nagrody działa jeśli nie jest hamowany przez negatywne emocje.
Rozwiązywanie zadań umysłowych pozbawionych emocjonalnych składowych hamuje działanie jądra migdałowatego, w efekcie sprzyja to pojawieniu się uczucia przyjemności, chociaż brak postępu może prowadzić do frustracji.

Konieczna jest równowaga:
nadaktywność brzuszno-przyśrodkowej kory przedczołowej prowadzi do manii;
niska aktywność jąder migdałowatych wzmaga skłonności psychopatyczne.

Układ motywacji, nadający napęd do działania, związany jest z podsystemem dopaminergicznym.

B5.4. Choroby afektywne

Do powstania emocji konieczna jest interpretacja przez płaty czołowe. Uszkodzenia wybranych szlaków łączących ośrodki podkorowe z korą czołową i przedczołową upośledza możliwości interpretacji stanu mózgu, powodując różne zaburzenia emocjonalne. Anhedonia to niemożność odczuwania przyjemności powodująca brak zainteresowania czynnościami dającymi uprzednio przyjemność. Aleksytymia to niemożność wyrażenia za pomocą słów swoich stanów emocjonalnych. Paratymia to braku związku między uczuciami a ich ekspresją. Paramimia to zaburzeniu związku między przeżyciami a ekspresją uczuć, np. reakcje mimiczne i gesty niepasujące do wypowiadanych słów.

Urazy psychiczne: "zespół pourazowych zaburzeń emocjonalnych" (PTSD, Post-Traumatic Stress Disorder) powstaje w wyniku silnych przeżyć emocjonalnych stanowiących zagrożenie dla życia, np. katastrof.
Silne stany lękowe mogą zmienić silnie strukturę wielu obszarów mózgu.
Konieczne jest blokowanie wydzielania adrenaliny by obniżyć pobudliwość pnia mózgu.

Fobie to obezwładniające stany lękowe, ocenia się, że cierpi na nie około 9-18% ludzi, a na słabsze fobie nawet połowa.
Psy mają również fobie, np. połowa psów rasy cooli ma wszelkie objawy paniki z powodu hałasu, dlatego prowadzi się badania genetyczne na psach szukając korelacji mutacji genów z fobiami (D. Cyranoski, Genetics: Pet project. Nature 466, 1036-1038 (2010)).
Niektóre popularne i osobliwe fobie (długa lista jest tu):

• akrofobia - lęk wysokości,
• arachnofobia - lęk przed pająkami
• agorafobia - lęk otwartych przestrzeni, to najczęściej spotykana fobia.
• klaustrofobia - lęk przed zamkniętymi przestrzeniami, przeciwieństwo agorafobii.
• ksenofobia - lęk prze obcymi, obcą kulturą;
• mykofobia - wstręt do grzybów

Mniej znane:

• aidsofobia, wenerofobia - lęk przed określonymi chorobami;
• antropofobia - lek przed ludźmi
• brontofobia - lęk przed piorunami;
• gefynofobia - lęk przed przekraczaniem mostów;
• nadmierna trema,
• strach przed lotem samolotem.
• fobię ostrych narzędzi i płynów niespożywczych;
• fobia czystości - całe życie w wannie?
• basifobia - lęk przed chodzeniem
• stasifobia – lęk przed staniem
• stasibasifobia – lek przed staniem i chodzeniem.

Picasso panicznie bał się ścinania włosów i fryzjera
Pascal i Prus cierpieli na agorafobię.
Matejko miał fobię ciemności (nyktofobię).
Hans Christian Andersen bał się panicznie pożarów (pirofobia).
Michael Jackson bał się zarazków (arachibutyrofobia),
Eddie Murphie boi się brudu (mizofobia).

Istnieją instynktowne lęki na groźne dla życia zwierzęta lub sytuacje, np. lęk przez żmijami, upadkiem z dużej wysokości.
Korelacja fobii u bliźniąt jednojajowych wskazuje na ich neuroanatomiczne przyczyny.

Fobie to reakcje warunkowe związane z szybkim, lecz prymitywnym szlakiem wzgórze-ciało migdałowate, oraz kontekstu kodowanego przez hipokamp.
Fobie wynikają z podkorowego uczenia się (utajonego uczenia) korelacji pomiędzy kontekstem (epizodem) a pobudzeniem ciała migdałowatego, wywołującym reakcję strachu.
Zbyt słabe hamowanie ciała migdałowatego przez korę powoduje niemożność opanowania paniki.

Uogólnianie lęku: w przypadku fobii pobudzenia prowadzące do paniki mogą się rozszerzać na inne bodźce wyzwalające (LeDoux, 2000).
Panika to intensywny, krótkotrwały okres przerażenia, powoduje bardzo silne pobudzenie autonomicznego układu nerwowego.
Panika związana jest z fobiami lub silnymi lękami.
Napady paniki wywołać może hiperwentylacja, CO₂, mleczan sodu, a nawet sugestia (np. pokazywanie pozornie rosnącego tętna, polewanie ciepłą woda zadrapania sugerując, że to kapie krew).
Obserwacja własnych doznań cielesnych może wywołać stany lękowe, np. obserwacja bicia serca.

Wrodzony mechanizm paniki może być związany z koniecznością mobilizacji organizmu by uniknąć uduszenia (Kaplan i Klein).
W dolnej części pnia mózgu są komórki reagujące na poziom CO₂ we krwi, połączone z ciałem migdałowatym.
Korelacja poziomu CO₂ z stanem fizjologicznym tworzy bodźce warunkowe.
Myśl o podwyższonym tętnie pobudza pamięć epizodyczną o ataku paniki, hipokamp pobudza ciało migdałowate.
Panice sprzyja nadczynność prawego zakrętu hipokampa; skłonności do paniki powstają gdy zakręt ten jest nadmiernie ukrwiony.

Całkowity brak uczucia strachu związany jest z zwapnieniem jąder migdałowatych (znanych jest tylko kilka przypadków).
Jest to bardzo niebezpieczne, gdyż łatwo się zabić.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD, obsessive-compulsive disorder), zwane też nerwicą natręctw, charakteryzuje się uporczywymi nawrotami myśli lub obrazów i przymusem wykonywania różnych czynności.
Obsesyjne stany umysłu prowadzą do czynności natrętnych, rytualnych, symboliczne, należy do nich np. ciągłe mycie rąk, przymus liczenia, obawa przed pomyłką, obsesje moralne, poczucie winy.
Cierpi na nie około 2% ludności.

Przyczyną OCD są pobudzenia jądra ogoniastego, jednego z jąder podstawy mózgu, do którego docierają pobudzenia z kory oraz dopaminowe projekcje z VTA (brzuszny obszar nakrywki) i istoty czarnej śródmózgowia, a wychodzą projekcje do płatów przedczołowych.
Rola jadra ogoniastego to nie tylko napęd ruchowy, chęć działania, ale również automatyzmy myślenia, stereotypowe sekwencje działań.
U osób zakochanych, które oglądają zdjęcia partnerów, obszar VTA (brzuszny obszar nakrywki), część śródmózgowia, wysyła do jądra ogoniastego dużo dopaminy ... nie ma miłości bez dopaminy i aktywnego jądra ogoniastego!
U osób z OCD pobudzenia zaczynając się od jądra ogoniastego (A), które wyzwala uczucie przymusu działania, przez oczołodołowej okolicę kory przedczołowej (B) stwarzającą uczucie, że coś jest nie tak, i korę zakrętu obręczy, zwracającą uwagę na uczucie zakłopotania.

Zespół Tourette'a (ma go 1 osoba na 20.000), to nieprawidłowość działania mózgu, w której co kilkanaście minut pojawia się kilkuminutowy przymus wykonywania niekontrolowanych sekwencji ruchów, tików, wypowiadania obscenicznych słów.

W lewej półkuli mózgu brakuje aktywności w:

• (A) tylno-bocznej okolicy przedczołowej, odpowiedzialnej za planowanie czynności;
• (B) zwojów podstawy kontrolujących ruchy automatyczne;
• (C) przedniej części kory obręczy, związanej ze skupianiem uwagi.

Najpierw pojawia się poczucie przymusu, potem ruchy ciała i okrzyki.
Ruchy są wynikiem pobudzenia skorupy, która ma projekcje do kory przedruchowej w płacie czołowym.
Skorupa to część prążkowia (razem z jądrem ogoniastym) zaangażowana w automatyzmy działania.

OCD i zespół Tourette'a są wynikiem braku kontroli wyuczonych działań.
Zespół niedoboru nagradzania - nigdy nie ma się dosyć, brak zadowolenia - bardzo częsty, stąd hazard, narkomania, alkoholizm, obżarstwo ...
Być może konieczna będzie genetyczna modyfikacja ludzi by zapewnić sprawniejsze działanie mechanizmu nagrody.

Problemy z rozpoznawaniem swojego własnego stanu emocjonalnego wynikając z uszkodzeń płatów czołowych.
Zespół czołowy prowadzi do płaskości emocjonalnej, powstają problemy z podejmowaniem decyzji.
Po lobotomii powstaje zespół czołowy jatrogenny, charakteryzujący się bezwolnością, brakiem inicjatywy i zainteresowania światem i swoją przyszłością, monotonią uczuciową (por. "Lot nad kukułczym gniazdem").

Na ile jednoznacznie potrafimy identyfikować własne i cudze stany emocjonalne? Nie jest to zdanie łatwe, bo są to bardzo zróżnicowane, stopniowe pobudzenia łatwo się ze sobą mieszające.
Alekstymia to niezdolność do rozumienia, nazywania, wyrażania lub identyfikowania własnych emocji, trudności w nadaniu sensu własnym stanom emocjonalnym, które mylone są z wrażeniami czysto somatycznymi (dreszcze, gorączka).
Alekstymia wiąże się z innymi problemami, często z autyzmem, uzależnieniami, depresją, PTSD czy traumą dziecięcą.
Informacja o stanach emocjonalnych nie jest prawidłowo analizowana w prawej półkuli, lub nie jest dostępna lewej półkuli, więc nie może być prawidłowo nazywana, ale dokładne przyczyny nie są znane, podejrzewa się zarówno czynniki genetyczne, środowiskowe jak i zaburzenia neurologiczne.

Zespół Aspergera to zaburzenie rozwojowe prowadzące do znacznej redukcji ekspresji, a być może i rozumienia, emocji; mieści się w spektrum autyzmu.

Uszkodzenia ciała migdałowatego prowadzą do zespołu Klüvera-Bucy'ego.
Zablokowanie aktywności ciał migdałowatych nie oznacza, że zwierzę przestanie kojarzyć sygnały z niebezpieczeństwem, chociaż zachowanie może się zmienić z bezruchu na ucieczkę lub odwrotnie (Gozzi, 2010).

Jak to się dzieje, że specyficzne zaburzenia przepływu informacji i stany pobudzenia różnych struktur mózgu prowadzą do konkretnych zachowań i specyficznych wewnętrznych odczuć?
Relacje pomiędzy stanami mózgu a stanami wewnętrznymi wymagają rozwinięcia neurofenomenologii, a to jest trudne z braku dobrego opisu stanów mentalnych: jak scharakteryzować nasze stany mentalne?
Najłatwiej jest opisywać proste eksperymenty w których pojawia się intencja działania, wybór jakiejś możliwości.
Pełne rozumienie wymaga komputerowych symulacji na poziomie neuronowym; przykłady takich symulacji znajdą się w wykładzie: Neuropsychologia komputerowa.

Czy można kontrolować emocje? Są liczne prace na temat samo-regulacji i samokontroli.

Jak zdefiniować szczęście?
Chwilowe odczucie szczęście wiąże się z uniesieniem, upojeniem, radością, poczuciem harmonii ze światem, przyjemnością, euforią, zadowoleniem.
Trwałe szczęście wiąże się z pozytywną oceną własnego życia, zadowoleniem, przyjemnym nastrojem, optymizmem.
Psycholodzy próbują mierzyć poczucie szczęścia za pomocą kwestionariuszy, np. Oxford Happiness Questionnaire.

Socjolodzy mają indeks zadowolenia z życia, który słabo koreluje się z poziomem ekonomicznym.
Indeks Szczęśliwości Narodu (GNH) uwzględnia 7 składowych: ekonomię, środowisko, społeczne, polityczne, zdrowie fizyczne i psychiczne.
Co roku organizowane są międzynarodowe konferencje "International Conference on Gross National Happiness", pierwszą z nich zorganizowano w Bhutanie, który indeks GNH uważa za ważniejszy niż wskaźniki ekonomiczne.

Czy można nauczyć się być szczęśliwym?
W pewnym stopniu tak, zajmuje się tym The World Happiness Forum.
Matthieu Ricard (2005) badany był za pomocą fMRI i nazwany "najszczęśliwszym człowiekiem na świecie".
Szczęście słabo wiąże się z warunkami życia (np. E. Diene, M. Seligman lub badania D. Kahnemana).

Dobrze być szczęśliwym, ale warto pamiętać, że frustracja może być czynnikiem motywującym do poszukiwania i zmian, zbytnie poczucie szczęścia może rozleniwiać i być krótkotrwałe, osiągnięcie prawdziwego szczęścia wymaga poświęcenia i dyscypliny.
Harmonijny rozwój wymaga uwzględnienia wielu czynników, inaczej prowadzi do ignorancji i pozorów szczęścia.

Altruizm i empatia są obiektem badań psychologów, liczne eksperymenty prowadził Daniel Batson.
Wyobrażanie siebie w sytuacji innej osoby prowadzi do stosunkowo silnego poczucia empatii.
Eksperymenty przy użyciu neuroobrazowania (Preston, de Waal, 2002; Lamm i inn. 2007) pokazują aktywację systemu neuronów lustrzanych, pobudzających emocjonalne reakcje.
Mechanizm ten może ulec zaburzeniu, co określamy jako schadenfreude, praktyki sadomasochistyczne agresywne zaburzenia zachowania.
Można odróżnić empatię poznawczą od emocjonalnej.

Ciało pozwala uzewnętrznić się emocjom, ale też przez sprzężenie zwrotne pomaga im powstawać.
Ludzie nieświadomie naśladują swoją mimikę, to część współ-odczuwania.
Zespół Möbiusa powstaje w wyniku niedorozwoju nerwów czaszkowych, przede wszysktim 6 i 7, uniemożliwiając ruchy ekspresję twarzy, uśmiechu, mruganie i boczne ruchy oczu. Takie osoby mają trudności w kojarzeniu wyrazów twarzy z emocjami, co zmniejsza ich zdolność do współodczuwania.
Botoks wstrzykiwany by pozbyć się zmarszczek, upośledza możliwości wyrażania uczuć, ale do pewnego stopnia też ich odczuwania (D.T. Neal, T.L. Chartrand, Social Psychological and Personality Science 2011).
Trzymanie w ustach ołówka daje efekt smutnej miny, w zębach uśmiechu - w doświadczeniach, które prowadził Fritz Strack, wpływało to na ocenę jak zabawne są ilustracje.

Badania intuicyjnego, nieświadomego podejmowania decyzji doprowadziły do powstania teorii nieświadomego myślenia: część procesów myślowych przebiega podobnie jak przypominanie, które może trwać wiele minut zanim rezultat "przyjdzie do głowy", zachodząc w tle normalnego działania.
W złożonych sytuacjach wymagających uwzględnienia wielu czynników nie ma jednoznacznej, najlepszej decyzji, a szczegółowa analiza wszystkich za i przeciw nie da się przeprowadzić, dlatego taka analiza nie prowadzi do zadowolenia z podjętych decyzji; lepiej zdać się na intuicje i emocje.

Reakcje emocjonalne powstały w długotrwałym procesie ewolucyjnym i dlatego mogą służyć optymalizacji zachowania, które jest z korzyścią dla całego społeczeństwa w dłuższym okresie.
Przykładem może być poczucie sprawiedliwości: w eksperymentach, w których możemy dostać część pieniędzy i je przyjąć, lub odrzucić i wtedy nikt nic nie dostanie, ludzie którym oferowano zbyt mały procent odrzucają ofertę nie dostając nic - wydawało by się, że jest rzeczą racjonalną przyjąć cokolwiek, jeśli dostajemy to za darmo, ale to by zachęcało egoistyczne zachowania. Poczucie sprawiedliwości jest ważne dla rozwoju całych społeczności, którym ułatwia to przetrwanie.
Ewolucja wytworzyła mechanizmy emocjonalne regulujące korzyści społeczne, a nie tylko egoistycznych zachowania.

Czy można sterować emocjami dużej grupy ludzi? Niestety w czasach sieci społecznościowych jest to dość łatwe. Eksperymenty z Facebookiem w 2012 roku, w których brało udział prawie 700 tysięcy osób, pokazały, że emocje potrafią być zaraźliwe . Użytkownikom filtrowano informacje związane z pozytywnymi bądź negatywnymi emocjami (Kramer i inn. 2014). Te badania uznano za kontrowersyjne ze względów etycznych, ale również z powodu małej wiarygodności algorytmów identyfikujących zabarwienie emocjonalne tekstów. Istnienie "zaraźliwości emocjonalnej" potwierdzono w wielu innych badaniach, między innymi analizie danych z Tweetera (Ferrara i Yang, 2015. W tym badaniu stwierdzono, że szansa na pozytywne reakcje emocjonalne jest znacznie większa niż na negatywne.
Uleganie cudzym emocjom nie jest zwykle korzystne, zachodzi w trudny do uświadomienia sobie sposób i prowadzi do "mentalności tłumu". Opanowanie własnych emocji, samokontrola wymaga czujności, zrozumienia już w momencie powstawania emocji tego co się z nami dzieje, nazwania i zidentyfikowania źródła tych emocji. Politycy często próbują nas straszyć albo swoimi przeciwnikami, albo wynajdując wyimaginowanego wroga, przed którym obiecują nas bronić. Takie "zarażanie strachem" bywa często skuteczne.
Chociaż zwykle bada się niezależnie procesy percepcji i emocje wszystkie zachodzące w mózgu procesy są zintegrowane. Emocje wpływają na percepcję zmieniając sposób przetwarzania informacji w pierwotnej korze wzrokowej w czasie zaledwie 30 ms (Yilmaz, Huberman, 2019).

Przykładowe pytania (tu dość ogólne, na egzaminie będą bardziej szczegółowe):

1. Układ limbiczny: struktury, budowa, funkcje.
2. Czym są emocje, uczucia, nastrój, afekt, namiętność.
3. Czym różnią się emocje od uczuć? Jakie mechanizmy na poziomie działania mózgu są tu zaangażowane?
4. Co zawierają 3 pierścienie koła emocji Plutchika?
5. Czy uczucia są tylko reakcjami fizjologicznymi, czy też są tworem społecznym?
6. Czemu mamy trudności z opisem swoich uczuć?
7. Zaburzenia emocji: depresja, dysforia, euforia, mania, hipomania.
8. Afekt i jego zaburzenia.
9. Teorie emocji, zalety, wady.
10. Narysuj schemat przepływu aktywacji w teorii Jamesa-Langego i Cannona-Barda.
11. Opisz strukturę ciała migdałowatego.
12. Kontrola odruchów przez środkowe jądro ciała migdałowatego.
13. Narysuj schemat blokowy pamięci emocjonalnej.
14. Rola kory wyspy w analizie emocji.
15. Układ nagrody, jego działanie, zaburzenia.
16. Czym się różni w mózgu lęk od strachu?
17. Układ motywacji i skutki jego zaburzeń.
18. Choroby afektywne: fobie, panika, OCD, zespół Tourette'a, alekstymia.
19. Podaj przykład powstawania jakiejś fobii i powiąż to ze zmianami w mózgu.
20. Dlaczego emocje są silniejsze od rozumu i skąd się biorą indywidualne różnice?
21. Altruizm, empatia, szczęście - jakie mechanizmy za tym stoją?
22. Dlaczego w ogóle mamy emocje? Jakie są ewolucyjne przyczyny?
23. Czy smutek może mieć pozytywne strony?
24. Co to są markery somatyczne i co wyjaśniają?
25. Jak możliwe jest nieświadome myślenie?
26. Kiedy nieświadome myślenie jest korzystne?
27. Jak możliwe jest świadome myślenie?
28. Jaki był sens ewolucyjny ukrywania uczuć?
29. Dlaczego nie jesteśmy wszyscy skrajnymi egoistami?